همزمان با هفته پژوهش ۱۸ عنوان کتاب به همت مرکز معرفی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، چاپ و منتشر شده است. این کتاب‌ها در حوزه‌های باستانشناسی، حفاظت و مرمت، ابنیه و بافت، مردم‌شناسی، باستانشناسی و… منتشر شده است.
هفته پژوهش با حضور سید عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، مصطفی ده‌پهلوان، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دیگر پژوهشگران کشور افتتاح شد و نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناورانه پژوهشگاه گشایش یافت.
نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری پژوهشگاه حاوی تمامی فعالیت‌های پژوهشی این مرکز در یکسال پژوهشی گذشته است که در حوزه‌های باستانشناسی، حفاظت و مرمت، زبان‌شناسی، مردم‌شناسی، ابنیه و بافت، هنرهای سنتی، گردشگری و میراث‌طبیعی صورت گرفته است.
انتشارات، نمایه‌های پژوهشی، گزارش طرح‌های پژوهشی، آزمایشگاه‌ها و خدمات مشاوره‌ای، کاوش‌های باستانشناسی، فعالیت‌های کتابخانه و مرکز اسناد، محصولات فناوری و کاربردی‌سازی، آفرینش هنرهای سنتی و اطلس‌ها و …محتوای این نمایشگاه را تشکیل می‌دهد.
همچنین نشست‌های تخصصی در حوزه‌های باستانشناسی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی، ابنیه و بافتهای تاریخی-فرهنگی، زبان‌شناسی، مردم‌شناسی، هنرهای سنتی، گردشگری و میراث‌طبیعی با همکاری معاونت‌های وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ادارات کل استان‌ها و مراکز علمی و پژوهشی برگزار شده است.
همزمان با هفته پژوهش ۱۸ عنوان کتاب به همت مرکز معرفی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، چاپ و منتشر شده است. این کتاب‌ها در حوزه‌های باستانشناسی، حفاظت و مرمت، ابنیه و بافت، مردم‌شناسی، باستانشناسی و… به چاپ رسیده است.
در ادامه به معرفی کتاب‌های منتشر شده پرداخته‌ایم.
چغازنبیل؛ نو یافته‌های علمی – پژوهشی پروژه چند رشته‌ای و بین‌المللی حفاظت و مرمت
مولفان: محمد حسن طالبیان و عبدالرسول وطن دوست
کتاب حاضر نویافته‌های علمی- پژوهشی چند رشته‌ای پروژه حفاظت و مرمت چغازنبیل است که از سوی معاونت میراث فرهنگی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری یونسکو، دانشگاه سایتما ژاپن، موسسه کراتر دانشگاه گرونوبل فرانسه و پشتیبانی بنیاد اعتباری ژاپن در دو فاز به مدت ده سال به انجام رسیده است. این نویافته‌ها نشان می‌دهد که برای شناخت و اقدامات حفاظتی و مرمتی یک اثر ثبت جهانی چه پژوهش‌ها و فرآیندی لازم است تا به پایداری اثر در طولانی مدت منجر شود. این پژوهش‌ها شامل مطالعات بنیادین و کاربردی است که خود می‌تواند الگویی برای سایت‌های مشابه باشد.
چغابنوت
مولف: ماندانا کرمی
در پاییز سال ۱۹۷۶ زمانی که هلن کنتور باستان شناس آمریکایی، در حال کاوش در محوطه چغامیش بود، خبر تخریب محوطه کوچکی در ۶ کیلومتری غرب چغامیش به گوشش رسید. وی به صورت شتاب زده و با رها کردن چغامیش، به این محوطه نویافته مراجعه کرد و طی دو فصل محوطه را برای کاوش آماده کرد و در فصل‌های ۷۷ و ۷۸ کاوش اصولی از این محوطه را که چغابنوت نام داشت به عمل آورد. پس از آن به دلیل تحولات سیاسی در ایران به مدت حدود دو دهه کاوش متوقف شد و در نهایت در سال ۱۹۹۶ بررسی و کاوش چغابنوت به منظور پژوهش در مورد سکونت اولیه در دشت‌های پست شوشان ادامه یافت.
گزیدای از یافته‌های پژوهش‌های باستانشناسی ایران در سال ۱۴۰۰
مولف: معصومه مصلی
پژوهشکده باستانشناسی، به رسم و آیین هر ساله، نمایشگاه گزیده یافته‌های پژوهش‌های باستان شناسی را در کنار برگزاری بیستمین گردهم‌آیی سالانه باستانشناسی ایران به میزبانی خانه باستانشناسی و باستان شناسان، موزه ملی ایران برپا کرده است. این کتاب به معرفی آثاری که از بین برنامه‌های علمی –پژوهشی انجام شده در سال ۱۴۰۰، آثار منتخبی از ۱۲ محوطه باستان‌شناختی از دوران پیش‌ازتاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی به نمایش درآمده است، می‌پردازد. مجموعه آثاری که در کنار هم و نیز حتی هریک جداگانه دریچه‌ای بر شناخت فرهنگ غنی باستانی ایران، و معرفی برای پژوهش‌ها و انتشارات علمی بیشتر را به بهترین شکل ممکن به نمایش می‌نهند.
حفاظت بناهای تاریخی در برابر آتش سوزی
مولف: مهناز اشرفی
حفاظت بناهای تاریخی در برابر آتش‌سوزی از الزاماتی است که در کشورمان تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. کتاب حاضر با بررسی تجارب بین‌المللی و اسناد و مدارک موجود سعی کرده است راهنما و دستورالعملی برای پیشگیری و آمادگی بناهای تاریخی در مقابل آتش سوزی ارایه دهد.
مجموعه مقالات کنگره‌های استانی / چهارمین کنگره تاریخ معماری و شهر سازی استان تهران
به کوشش: اسکندر مختاری طالقانی
انتشار مقالات کنگره‌های تاریخ معماری و شهرسازی ایران سنت حسنه ای است که استاد زنده‌یاد دکتر باقر آیت‌الله زاده‌شیرازی با انتشار مجموعه مقالات کنگره اول تا سوم بم (۱۳۷۴-۱۳۸۵) از خود برجای گذاشتند. مجموعه مقالات کنگره چهارم معماری و شهرسازی ایران در تهران (که در تاریخ ۱۲-۲۰ فروردین ۱۳۹۶ در موزه ملی ایران برگزار شد) نیز در پی تحقق این سنت حسنه، اینک مجموعه مقالات رسیده به دبیرخانه کنگره را که حاصل زحمات و نظریات مولفان اندیشمند آن‌هاست با اصرار و کوشش فراوان به زیور طبع آراسته شده در معرض دید مخاطبان علاقه‌مند و فرهنگ دوست قرار می‌گیرد تا نشانه‌ای باشد از قوام یک جریان فرهنگی جهت حفظ و معرفی ارزش‌های گذشته این سرزمین است
فرهنگ حوضه زاب کوچک بر اساس مطالعات و کاوش‌های باستانشناسی در محدوده سد سردشت
مولف: یوسف فلاحیان
پروژه مطالعات و کاوش‌های باستانشناسی در محدوده سد سردشت، منطبق بر بخشی از حوضه رودخانه زاب کوچک، در سال ۱۳۹۴ محقق شد. این پروژه در نوع خود به عنوان یکی از موفق‌ترین پروژه‌های نجات‌بخشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در منطقه‌ای اجرا شد که به دلایلی مثل مرزی بودن و صعب العبور بودن منطقه تا قبل از آن کمترین مطالعات و کاوش‌های از این دست را شاهد بوده است. این کتاب همان طوری که از نام آن پیداست در واقع بر اساس همان مطالعات و کاوش‌های میدانی، اطلاعات جامعی از داده‌های کاوش، تجزیه و تحلیل یافته‌ها بر مبنای روش های مقایسه‌ای و علوم آزمایشگاهی ارائه می کند. بخش‌های اصلی کتاب شامل اطلاعات از کاوش محوطه‌های باغی، بالان (دو فصل)، بروه، ملاوسو و نیسک آباد است.
کتاب در ضمن دو بخش اصلی پیوستی دارد که یکی در برگیرنده بررسی‌های ژئوفیزیک مغناطیس سنجی بر روی محوطه‌های تاریخی مذکور و دیگری اطلاعات مردم‌نگاری و فرهنگ عامه از روستاهای در معرض خطر غرقاب شدن در محدوده مخزن سد است که به همت دکتر یوسف فلاحیان و با همکاری تعدادی از متخصصان باستانشناسی و علوم میان رشته‌ای نگارش و تدوین شده است. این کتاب با نگاه توأمان تخصصی و عمومی ضمن انتشار داده‌ها به زبان تخصصی برای بهره برداری متخصصان مربوطه در ضمن بخشی دیگر از رسالت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری یعنی معرفی فعالیت‌های این نهاد به زبان ساده برای عموم مردم را نیز مد نظر قرار داده است.
راهنمای نگهداری از صفحات شیشه‌ای عکاسی
مولفان: سحر نوحی و نرگس دوستی ثانی
صفحات شیشه‌ای عکاسی، به‌دلیل شکننده بودن و مواد به کار رفته در ساخت آنها، به شرایط نگهداری خاصی نیاز دارند. این کتاب برای استفاده موزه‌داران، امنای اموال و مجموعه‌داران شخصی و به منظور آشنایی بیشتر با صفحات شیشه‌ای عکاسی، ساختار و مواد به کار رفته در آنها، آسیب‌های مخصوص این نوع آثار و شرایط ویژه نگهداری آنها به‌عنوان بخشی از مواد آرشیوی تهیه شده است.
مجموعه مقاله‌های کوتاه بیستمین گردهمایی باستانشناسی ایران
به کوشش: فرشید مصدقی امینی و فاطمه فرشی جلالی
کتاب مجموعه مقاله‌های کوتاه بیستمین گردهمایی باستانشناسی ایران در ۶۵۸ صفحه مشتمل بر ۱۰۷ گزارش پژوهش میدانی انجام شده در سال ۱۴۰۰ خورشیدی و یک مقاله آسیب‌شناختی درباره ساختار و روند گردهمایی‌های سالانه و بازتاب یافته‌ها و مدارکی است که پژوهشگران باستان‌شناس در سال کاری یادشده به انجام رسانده‌اند. با وجود تأخیر دو ساله در نشر این اثر سالنامه‌ای، پیگیری‌ها و حمایت‌های همه جانبه دست‌اندرکاران پژوهشگاه در دوره مدیریتی جدید مانع بر زمین ماندن این تکلیف سالانه پژوهشکده باستانشناسی شده است.
گلیچ استان سمنان (توسعه بافتهای کهن در کارگاه‌های خانگی توسط زنان)
مولف: فاطمه شاهی
گلیچ بافتهای دستگاهی و از جنس پشم است. این بافته دارای نقوشی برجسته که به صورت ذهنی و در حین بافت با روش پودگذاری اضافی طرح‌اندازی می‌شود. متاسفانه این هنر به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، نبود پشتوانه و حمایت، کهولت تدریجی استادان و کارگران بافنده و عدم اشتیاق جوانان به این فن، دچار رکود فاحشی شده است. این کتاب در جهت حفظ و به امید احیای آن تدوین شده است.
مجموعه مقالات سومین همایش بین‌المللی معماری دست کند
میراث معماری دست کندبرای نسل ها، همدان مهرماه ۱۳۹۷
به کوشش: مهناز اشرفی
کتاب حاضرحاصل مقالات گردآوری شده در سومین همایش بین‌المللی معماری دست‌کند است که در مهرماه سال ۱۳۹۷ توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان و با مشارکت دفترامور پایگاه‌های جهانی وزارتخانه متبوع و دانشگاه بوعلی سینا در همدان برگزار شد. معماری دست‌کند، گونه‌ای از معماری است که بر خلاف معماری مرسوم، از طریق کاستن از توده پر، فضای مورد نیاز را ایجاد می‌کند.
مجموعه مقاله‌های کوتاه نوزدهمین گردهمایی سالانه باستانشناسی ایران
به کوشش: فرشید مصدقی امینی و محمد مرتضایی
«گردهمایی‌های سالانه باستانشناسی ایران» دیرپاترین و شناخته‌شده‌ترین مناسبت علمی، فرهنگی و ترویجی باستانشناسی ایران است که با توجه به ظرفیت‌های چندسویه از نظر زمان و روزهای برگزاری، مکان و محفل برپایی، چارچوب تشکیلاتی و فراگیری‌های محتواییِ خود امکان‌ها و توانش‌هایی بی‌نظیر را برای سال کاری و وضع آتی باستانشناسی کشور در خود دارد. مجموعه متنوع نشست‌ها، سخن‌ها، چاپ‌ونشرها، نمایشگاه‌ها، دیدارها و ملاقات‌ها در قالب زمان و مکان منحصربه‌فرد «گردهمایی» زمینه‌هایی فراتر از قیدوبندهای رسمی و رها از تدارک‌های وقت‌گیر معمول را برای سهولت تبادل آرا و اندیشه‌ها، پیشنهادها و توصیه‌ها، طراحی تصمیم‌ها و پردازش تدبیرهای مدیریتی و کارشناسی فراهم می‌آورد.
این منظر بی‌همتا در سیر تاریخی باستان‌شناسیِ اداری و مدیریتی ایران به‌دلیل تمامی درون‌مایه‌های مثبت و سازنده روبه‌رشدِ موجود، ممکن یا متصور برای آن، امروزه نیازمند تحول و دگرگونی‌هایی است که بخش عمده‌ای از آن را باید از خاستگاه فکری و روند اجرایی «مجمع‌های سالانه کاوش‌ها و پژوهش‌های باستانشناسی در ایران» برگرفت و با باززنده‌سازی ریشه‌های فراموش‌شده یا سرچشمه‌های به‌خشکی گراییده، رکود و نزول مشهود را در پرتو تجربه‌های پسین به رونق و نمودی درخورِ روزگار و دستاوردها تحول‌یافته بینشیِ معاصر تبدیل کرد. بنابراین، در کنار نشر گزارش‌های پژوهشی هرساله، بررسی انتقادی و تحلیل آسیب‌شناختی «گردهمایی‌های سالانه باستانشناسی ایران»، همچون نمونه‌ای که در کتاب پیش رو آمده، گام مهم و سودمندی است که دست‌اندرکاران امروز و متصدیان فردا را همواره به کار خواهد آمد.
مقوله شمار در گونه‌های زبانی سه استان جنوب شرقی ایران
مولفان: فریار اخلاقی و پونه مصطفوی
مقوله دستوری «شمار» در زبان¬ها، در نگاه اول، به سادگی تمایز بین مفرد و جمع تلقی می‌شود. اما در واقع چنین نیست و پیچیدگی‌های فراوانی دارد که باعث ایجاد تنوع در زبان‌های دنیا می‌شود. شیوه‌های رمزگذاری مقولۀ «شمار» از زبانی به زبان دیگر متفاوت است. برای رمزگذاری این مقوله دستوری ابزارهای زبانی همچون ابزارهای ساختواژی، نحوی و واژگانی به کار می‌روند. در این کتاب مقوله دستوری «شمار» و چگونگی رمزگذاری آن در گونه‌های زبانی رایج در سه استان از استان‌های جنوب شرقی ایران (خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان) با اتکا به داده‌های موجود در پایگاه داده¬های اطلس زبانی ایران (در دست تدوین در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) با رویکرد رده‌شناختی مورد بررسی قرار گرفته و نمودارهای آماریِ درصد کاربرد نشانه¬های مورد استفاده برای این مقوله نمایش داده شده‌اند.
به شاپور که چهره از یزدان داشت
مجموعه مقالاتی به یاد بود علیرضا شاپور شهبازی
به کوشش: کامیار عبدی و محمد تقی عطایی
کتابِ «به شاپور که چهر از یزدان داشت» حاوی ۴۶ مقاله در زمینه باستانشناسی، تاریخ، فرهنگ و تمدن در ایران و آسیای غربی به ویژه ایرانِ دوران هخامنشی و ساسانی به زبان فارسی و انگلیسی از نویسندگانی از سراسر جهان است. این مجموعه یادبودی برای قدردانی و گرامیداشت کوشش‌های استاد علیرضا شاپور شهبازی است که عمر خود را وقف علم و شناخت تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران کرد.
شرحی بر کاربرد طیف سنجی فلورسانس در باستان شناسی (X) اشعه ایکس
مولف: نیره امیری
کتاب حاضر یک راهنمای علمی برای کاربرد طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس به عنوان یک روش تجزیه عنصری غیر تخریبی در مطالعات باستانشناسی است در این کتاب با شرح تئوری دستگاه‌وری روش و همچنین مقدمه‌ای در زمینه کاربردهای میدانی و جنبه‌های علمی باستان شناسی زمینه ای برای کاربران تازه کارایکس آر اف در باستان شناسی فراهم می‌شود که بر اساس آن می‌توانند مطالعات خود را گسترش دهند.
بررسی‌های باستانشناسی انار
مولفان: محمد حسین عزیزی خرانقی و سپیده جمشیدی یگانه
کرمان یکی از مهمترین استان‌های کشور از نظر غنای آثار فرهنگی- تاریخی است. تنوع و تعدد آثار تاریخی در این استان و حضور آثاری از ادوار مختلف فرهنگی از دوران پارینه سنگی تا دوره معاصر، جایگاه منحصر بفردی را در خصوص مطالعات باستان‌شناختی، تاریخ فرهنگی، تاریخ معماری و… ایجاد کرده است؛ ولی به دلیل تراکم آثار تاریخی در بخش‌های جنوبی استان و اقلیم خشک و بیابانی نواحی شمالی، این بخش‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این نواحی شهرستان انار در شمال کرمان و جنوب استان یزد است. در سال ۱۳۹۹ فعالیت‌های پژوهشی پژوهشگاه در استان کرمان متمرکز بود (در آن سال‌ها، پژوهشگاه دارای اولویت پژوهشی سالانه بود و در هر سال کلیه فعالیت‌های پژوهشی پژوهشگاه در استانی خاص متمرکز می‌شد) و شهرستان انار در راستای مطالعات جامع پژوهشگاه در استان کرمان به سرپرست مشترک محمد حسین عزیزی خرانقی و سپیده جمشیدی یگانه با تامین اعتبار از سوی پژوهشگاه مورد بررسی باستانشناسی قرار گرفت. در آن سال که اوج بیماری همه گیری کووید ۱۹، بررسی باستانشناسی شهرستان انار به سختی انجام شد و طی بررسی انجام گرفته، ۱۲۰ اثر فرهنگی- تاریخی شناسایی شد که به تفضیل در مورد تنوع و ویژگی‌های فرهنگی در کتاب گزارش بررسی باستانشناسی انار که پیش روی شماست، معرفی شده‌اند. انتشار کتاب بررسی‌های باستانشناسی شهرستان انار نیز روندی بس طولانی را پشت سر گذاشت و این روند از اواخر سال ۱۳۹۹ آغاز شد ولی در هر دوره با مشکلاتی مواجه شد که خوشبختانه بس از پیگیری‌های مکرر، در سال ۱۴۰۲ به زیور طبع آراسته شد.
مردم‌شناسی زیست‌محیطی: جایگزینی پلاستیک (عوامل بازدارنده و تسهیل‌گر)
مطالعه موردی: تجربه زیسته شهروندان تبریز نویسنده: فریده مجیدی خامنه
یکی از وظایف پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی، بررسی معضلاتی است که حاصل عدم توجه به میراث فرهنگی ایران و سب کهای زندگی برآمده از آن است. کتاب حاضر به بررسی عوامل تسهیل گر و بازدارنده دوستی با طبیعت (میراث طبیعی) و مسایل زیست محیطی ناشی از پسماندهای پلاستیکی می‌پردازد.
رویکرد مدیریت خطرپذیری در حفاظت از میراث فرهنگی
مترجمان: زهیر متکی و علی ماهوش محمدی ورنوسفادرانی
این کتاب، تصویر جامعی از رویکرد مدیریت خطرپذیری در حفاظت از دارایی‌های میراث فرهنگی، از جمله اشیا، مجموعه‌ها، سایت‌ها و بناها بدست داده و راهنمایی گام به گام به منظور به‌کارگیری روش ABC در بسترهای میراثی گوناگون برای متخصصان ارائه می‌دهد.
جواهرات و جواهرشناسی
مقدمه‌ای برای باستان‌شناسان، تاریخ شناسان هنر و حفاظت گران آثار هنری
مترجم: نازلی دارخال
این کتاب به طور کلی می‌تواند راهنمایی برای گوهرشناسان، محققان باستان شناس و تاریخ هنر و علاقه مندان به این رشته باشد که به مواردی از قبیل شناسایی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و تاریخچه آنها، تحلیل و روش‌های آزمایشگاهی‌شناسی آنها، روش‌های بهسازی و گوهرهای آزمایشگاهی و پاسخ به برخی از پرسش‌های باستانشناسی پرداخته است.
مجموعه مقالات سومین همایش تخصصی توانمندسازی میراث معماری و شهری در برابر زلزله
به کوشش: علیرضا انیسی
زلزله یکی از مخرب‌ترین و مرگبارترین حوادث و سوانح طبیعی است، از این رو آمادگی مقابله با آن باید همواره در سدتور کار باشد. این کتاب شامل مجموعه مقالاتی است که در سومین همایش توانمندسازی میراث معماری و شهری در براب زلزله است که در اسفندماه سال ۱۳۹۹ به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار شد و محققان و متخصصان رشته‌های عمران و حفاظت از بناهای تاریخی در مورد مقابله با زلزله و کاهش خطر آن تجارب و تحقیقات خود را بیان کردند.