در گردشِ ایام و تکرار روزمرگی‌ها، حلول فصلی نو و پی بردن به راز طبیعت، تنها از خالقی برمی‌آید که بخشنده و بی نیاز است، خالقی که رگ خشکیده درخت را میوه‌های بهشتی ارزانی و پاییز را آخرین آیت از نزول سوره سال قرار داد.
پاییز، حکایت برگ و شکایت باد در دل دشت است؛ حکایتی آمیخته با تکاپو، تغییر هویت و آواز درختانی که تن به سرما می‌دهند اما دست از اصالت خود نمی‌کشند.
چه بسیارند درختانی که در این فصل جامه می‌تکانند و در عنصر زندگانی جامی از تکرار فصل را به گوارایی تابستان و وداع با تن پوش بهاران به جانِ دل می‌خرند.
محقق و کارشناس ادبیات در مورد جشن مهرگان و حلول پاییز می‌گوید: پاییز، عروس هزار رنگ طبیعت و نقاش چیرە دست فصل‌هاست، عروسی کە سه ماه متفاوت و متغیر آن در سرمای صبح، گرمای ظهر، آشفتگی عصر و طولانی بودن شب، گواهی بر پا به عرصه نهادن داستان‌ها، شاهنامەها و پرواز قصه‌های بسیاری از قفس سینه مادر بزرگان تا صفحه تلویزیون و پرده سینما، جاده‌های ترقی را طی و عرصه برای خود نمایی موجودیت این فصل از سال فراهم است.
شیرکو بهزاد در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: پاییز دل انگیز و متغیر با مهرِ مهربان، آغازین نفس هایش را به جان روزهای کوتاە تزریق و واج به واج این واژە سه حرفی« مهر» سرشار از تنوع محصول، برداشت، رفع خستگی و آغاز تلاشی دیگر است.
بهزاد بیان کرد: در فرهنگ لغت همبانه بورینه کُردی/ فارسی « هژار مکریانی»، مهر ماه یا « رَزبَر» دسته واژه‌ای از ترکیب دو کلمه« رَز+بَر » می باشد. « رَز »، در زبان کُردی به معنی درخت انگور + « بَر» به معنی محصول، میوه، ثمر است. « ڕەزبەر/ مهرماە/ انگور رسان» می باشد، جدای از این که در زبان کُردی همه اسم‌ها از وجه تسمیه خاصی برخوردار است، مناسبت‌های خاصی هم دارد.
وی عنوان کرد: از این رو مهرماه برای ملت کُرد و زاگرس نشینان از قداست، عزمت و ویژگی خاصی برخوردار است.
بهزاد بیان کرد: در این ماه جدای از برداشت انواع میوه‌ها، فصل تولید انواع کشمش و مویز سیاه نیز می باشد، مویزی کە باید انگورش سرمای شب‌های مهر در رگ‌های شیرینش لانه و گرمای طاقت فرسای ظهر پاییز، سرما را از رگ، دانه و پوست انگور بیرون بکشد و هر چه این انقباض و انبساط زمان بیشتری را به خود اختصاص بدهد، دانه‌های انگور آبدار، درشت، سیاه و تردتر و مویز تهیه شده از آن نرم، لطیف و شیرین تر خواهد بود.
وی ادامە داد: در تقویم باستانی اقوام ایرانی، به دلیل تغییر آب هوا و پوشش جغرافیایی، جشن نوروز و جشن مهرگان از جشن‌های ملی به شمار می‌رفت که در برخی مناطق همجوار ایران و حتی با آمدن اسلام در ایران نیز رایج بود، در واقع، در تقویم اوستایی، سال به دو فصل تابستان بزرگ و زمستان بزرگ تقسیم می شد؛ که نوروز جشن آغاز فصل تابستان بزرگ و شروع گرما و مهرگان، جشن آغاز زمستان بزرگ و شروع سرما، به شمار می رفته است.
بهزاد عنوان کرد: به اعتقاد ایرانیان باستان، یکی از پادشاهان ظالم ایران مهر نام داشت، پس از مرگ وی جشنی را بە نام «مهر جان داد » اختصاص دادند و پس از گذشت زمان و اتفاقات تاریخی و سیاسی به « مهرجان » تغییر یافت، همچنین در روایتی دیگر، این جشن در قدیم بە «متراکانا» و بعدها «مهرگان» و پس از ورود اسلام بە «مهرجان» تبدیل شد.
وی خاطرنشان کرد: پاییز فصل شکوفایی احساس و درد دل کردن با طبیعت، اجسام و درون و ناخودآگاه خود انسان است که در این باره در کتاب موسیقی کبیر ابونصر فارابی مقام یازدم از دوازده مقام به نام مهرگان آمده است و نظامی گنجوی در منظومه خسرو و شیرین، مهرگان را بیست و یکمین لحن از سی لحن ذکر کرده نام می برد.
بهزاد یادآور شد: همچنین حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسه سرای ایران، مهرگان را در شاهنامه به عنوان روزی معرفی می‌کند که پادشاه بزرگ و دادگر ایرانی فریدون به عنوان مراسم تاج‌گذاری و شروع فرمانروایی خود، برگزیده است. فریدون چو شد بر جهان کامگار / ندانست جز خویشتن شهریار/ به روز خجسته سر مهرماه / به سر برنهاد آن کیانی کلاه
وی عنوان کرد: همچنین شاعر مردمی و درد آشنای کُرد « ماموستا قانع» در وصف پاییز می‌گوید:« ئەی وەتەن پاییز بەخێر بێ چونکە ئیستە باومە/ سارد و گەرمی وەرزەکەت عەینی دڵەی شێواومە» «ای وطن آمدن پاییزت خجسته باد، چون باب میل من است/
سردی و گرمی این فصل، چشمه احساس درونیم را جوشان تر می کند».
این کارشناس معتقد است کە در هر شرایط و مناسبت، آمدن پاییز و حلول سرما و بارندگی برای ساکنان این قسمت از ایران دارای اهمیت بوده و هست چون مردمان این ناحیه روزی خود را از گردش فصل و سخاوت طبیعت و مقدار تلاشی که می‌کنند بر سفره جان می‌دانند.
با شروع مهرماه، زنان و کودکان با تغذیه انواع آذوقه زمستانی و پوشاندن لباس‌های ارغوانی رنگ بر تنبه استقبال پاییز هزار رنگ می‌روند و به طعام‌ها، خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های خاص این فصل و با خواندن سرود، شعر، دکلمه و نواختن موسیقی به این فصل خوشامد می گویند.