محوطه‌ای مربوط به دوره پیش از تاریخ با قدمت بین ۱۵ هزار تا ۱۲ هزار سال با «دست‌افزارهای سنگی ظریف و تخصصی» در شهرستان انار واقع در شمال استان کرمان شناسایی شده است. دکتر محمدحسین عزیزی‌خرانقی، باستان‌شناس، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی کشور و سرپرست گروه بررسی‌های باستان‌شناسی شهرستان انار به «شرق» گفت: «محوطه پیش از تاریخ که در انار شناسایی شده، در جاده انار- یزد قرار دارد و مربوط به دوره فراپارینه‌سنگی است که قدمتش به ۱۵ هزار تا ۱۲ هزار سال پیش برمی‌گردد. عموم محوطه‌های پارینه‌سنگی ایران به دو صورت هستند؛ محوطه‌هایی که دارای نهشته‌های فرهنگی هستند و بیشتر در غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای دیده می‌شوند و محوطه‌های باز (Open Site) که فاقد لایه‌های فرهنگی بوده و تنها ابزارهای سنگی که شاخصه این دوران هستند، در آنها یافت می‌شود. محوطه انار مربوط به آخرین فاز دوره پارینه‌سنگی است و صرفا ابزارهای سنگی بدون نهشته‌های فرهنگی روی سطح زمین دیده می‌شود. این محوطه که در دشت انار شناسایی شده است، تاکنون به‌عنوان قدیمی‌ترین محوطه انار به شمار می‌رود؛ هرچند با توجه به شرایط خاص آثار فرهنگی این دوران، نیاز است برنامه بررسی تخصصی پارینه‌سنگی برای شناسایی آثار احتمالی انجام شود».
عزیزی‌خرانقی در‌خصوص دوره پارینه‌سنگی گفت: «دوره پارینه‌سنگی از چند میلیون سال قبل شروع و به چهار مرحله تقسیم می‌شود: پارینه‌سنگی قدیم، پارینه‌سنگی میانی، پارینه‌سنگی جدید و فراپارینه‌سنگی. فراپارینه‌سنگی دوره گذار از پارینه‌سنگی به نوسنگی است؛ یعنی دوره گذار از زندگی شکارورزی به زندگی کشاورزی، دامداری و یکجانشینی. در ایران دوره فراپارینه‌سنگی در محدوده ۱۵ هزار تا ۱۲ هزار سال پیش تاریخ‌گذاری می‌شود و ویژگی شاخص آن زندگی به صورت جمع‌آوری و شکارورزی بوده است. این جوامع به دنبال منابع غذایی در حرکت بودند و با توجه به شرایط اقلیمی و دسترسی به منابع غذایی، استقرارهایی شکل گرفته و هیچ‌وقت در دشت‌ها کاملا یکجانشین و مستقر نبودند. شواهد فرهنگی اندکی از این استقرارها به جای مانده که عموما به صورت محوطه باز، مانند محوطه انار که فقط روی سطح آنها ابزارسنگی می‌بینیم و این ابزارسنگی‌ها با توجه به ظرافت و ویژگی‌هایی که دارند، به دوره فراپارینه‌سنگی منسوب می‌شوند. در این دوره، انسان توانسته سرنیزه و تیر‌و‌کمان بسازد و می‌توانسته حیوانات را با این ابزارها از فاصله‌های دور شکار کند و با ساخت داس‌های ترکیبی، موفق به دروی غلات وحشی و خودرو شده است».
این باستان‌شناس ادامه داد: «محوطه‌های تاریخی-فرهنگی دو گونه هستند؛ محوطه‌هایی که دارای نهشته‌های فرهنگی هستند، مثل تپه‌ها که در آنها توالی تاریخی وجود دارد و می‌توانیم با کاوش این محوطه‌ها بگوییم در چه زمان‌هایی چه افرادی با چه ویژگی‌هایی در اینجا زندگی می‌کرده‌اند. دیگری هم محوطه‌های باز یا محوطه‌های بدون نهشته‌های فرهنگی است که بیشتر محوطه‌های دوره پارینه‌سنگی این ویژگی را دارند. اینها محوطه‌هایی هستند که در روی سطح بستر طبیعی زمین، پراکندگی مواد فرهنگی از دوره‌های خاص در آنها به چشم می‌خورد. این محوطه‌ها قابل کاوش نیستند و فقط می‌توان مواد فرهنگی سطحی را مطالعه و گاه‌نگاری نسبی کرد. چنین محوطه‌هایی توقفگاه‌هایی هستند که در یک زمان خاص گروه انسانی در آنها برای اقامت کوتاه، شکار و ساخت ابزار متوقف شده و سپس حرکت کرده و به‌جز مواد فرهنگی پایدار مثل ابزارسنگی و سفال، آثار دیگری از خود بر جای نگذاشته‌اند که ما بتوانیم آنها را مطالعه کنیم و صرفا نشانه‌ای از حضور انسان در یک دوره خاص در منطقه مورد مطالعه است».
این عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی در‌خصوص انسان‌هایی که در دوره فراپارینه‌سنگی زندگی می‌کرده‌اند، گفت: «از انسان گونه‌های مختلفی شناسایی شده، از انسان‌ریخت‌ها تا گونه‌های مختلف هومو (Homo) که مشهورترین این گونه‌ها، هومو ارکتوس، هومو نئاندرتال و هومو ساپینس هستند. در دوره فراپارینه‌سنگی گونه «هومو ساپینس ساپینس» یعنی انسان خردمند در جهان گونه غالب بوده‌اند. در واقع مردمان این دوره نیاکان مردم امروزی قلمداد می‌شوند.
این باستان‌شناس در ادامه توضیح داد: «در دوره پارینه‌سنگی تفاوت‌ها بیشتر شامل گونه‌های مختلف و متنوع ابزارها و دست‌افزارهای سنگی است. دوره پارینه‌سنگی را به‌عنوان دوره جمع‌آوری غذا می‌شناسیم؛ یعنی دوره‌ای که انسان صرفا به جمع‌آوری غذا می‌پرداخته و از منابع طبیعی موجود و در دسترس استفاده می‌‌کرده و خود چیزی را تولید نمی‌کرده است. شیوه زندگی در هر چهار دوره به صورت جمع‌آوری، شکارورزی، کوچ‌نشینی و تحرک دائم بوده و تفاوت چندانی با هم نداشته است؛ هرچند در دوره‌های بعدی با پیدایش انسان خردمند، تکنیک‌های بهتری برای تولید ابزار ابداع شد که منجر به استفاده از ابزارهای شکار بهتر و سوق به سوی زندگی روستانشینی و تولید غذا در هزاره‌های بعدی شد».
او در‌خصوص تفاوت دوره پارینه‌سنگی با نوسنگی نیز عنوان کرد: «تفاوت دوره پارینه‌سنگی با نوسنگی هم به‌طور کلی این است که دوره نوسنگی یعنی آغاز کشاورزی و روستانشینی؛ یعنی دوره آغاز تولید غذا نه صرفا استفاده از منابع طبیعی. این اتفاق مهمی بود که از دوره نوسنگی افتاد».
او در پایان خاطرنشان کرد: «قدیمی‌ترین ابزارها «زمخت‌تر و خشن‌تر» هستند و از سنگ‌های بی‌کیفیت‌تری استفاده شده اما دوره فراپارینه‌سنگی، ابزارهای سنگی به‌شدت ظریف، کارا و تخصصی می‌شوند؛ یعنی برای هر کاری ابزار خاصی تولید می‌شده مثلا برای سرپیکان ابزار جداگانه، برای سرنیزه، داس و… ابزار متفاوتی تولید می‌شود؛ اما در دوره‌های قدیمی‌تر، انسان مثلا یک عدد خراشنده داشت که هم پوست حیوانات و هم درختان را جدا می‌کرد و هم سعی می‌کرد غلات را درو کند و به‌طور کلی تنوع ابزارهایش کم بود».
منبع گزارش:روزنامه شرق