در بیستمین گردهمایی باستان‌شناسی ایران از توجه به پسکرانه خلیج فارس و لزوم کاوش در چگاسفلی به عنوان اولویت‌های باستان‌شناسی سال آینده یاد شد.
بیستمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران امروز ۷ اسفند ماه با حضور جمعی از باستان‌شناسان کشور، مسئولان پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آغاز شد.
پنل‌ها و نشست‌های تخصصی این گردهمایی از ظهر امروز آغاز و تا روز سه‌شنبه ۹ اسفند ماه ادامه خواهد داشت.
جبرئیل نوکنده (رئیس کل موزه ملی ایران) با اشاره به آنکه نوروز باستان‌شناسی را جشن می‌گیریم، گفت: امیدوارم این همایش بعد از بیست بار تکرار به بهترین شکل برگزار شود. یاد تمام اساتید و درگذشتگان از جمله شهمیرزادی، باقرزاده، طلایی، گلزاری، کابلی، تهرانی مقدم، کبیری هندی و… را گرامی می‌داریم.
او ادامه داد:۱۳۰ قلم اثر کشف شده در کاوش‌های ۱۴۰۰ از فراپارینه سنگی تا سلجوقی در نمایشگاه جانبی این گردهمایی به نمایش گذاشته شده و تعداد آثار اشکانی که دوره‌ای کمتر شناخته شده است، بیشتر است. این نمایشگاه تا عید فطر و در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ ادامه خواهد داشت.
این گردهمایی با سخنرانی پیشکسوتان باستان‌شناسی ادامه یافت. فخری دانش پور پرور (باستان‌شناس پیشکسوت) با تشکر از ارفعی، فاضلی نشلی، شهمیرزادی و همه همکارانش در حوزه باستان‌شناسی گفت: عکس بیشتر شاگردان و دانشجویانم روی دیوار خانه‌ام هست. ۵۰ سال تدریس کردم و بسیاری از اساتیدم از دنیا رفتند. خوشحالم که شاگردانم و فرزندانم گردانندگان این مراسم هستند.
او ادامه داد: سالانه برای باستان‌شناسان جوان مراسم داریم و بهتر است یک برنامه هم برای باستان‌شناسان پیر داشته باشیم. من چندین مقاله دارم و می‌خواهم درباره آنها صحبت کنم اما جایی ندارم که بشود آنها را ارائه داد.
سیدمنصور سیدسجادی (باستان‌شناسان پیشکوت) نیز گفت: همایش‌های سالانه که توسط فیروز باقرزاده بنیان نهاده شد بسیار سودمند و ارزنده است و فرصتی برای باستان‌شناسان است که از فعالیت‌های یکدیگر باخبر شوند. ضمن آنکه کمبود انتشارات داریم. باستان‌شناسان می‌دانند که حاصل هر فصل حفاری را اگر بخواهیم در چند پاراگراف به سایر همکاران توضیح دهیم مناسب نیست درحالی که بهتر است این نتایج به صورت کامل منتشر شود. جای این مهم خالی است.
او ادامه داد: کارهای باستان‌شناسی و کاوش‌های اضطراری و کاوش در حوزه سدها باید انجام شود اما بهتر است دامنه کارهای باستان‌شناسی وسیع‌تر و گسترده‌تر انجام شود. انتقادهایی از تعدد فصول کاوش در یک محوطه وجود دارد که مثلا چرا در فلان محوطه چندین فصل کاوش انجام می‌شود. این انتقادات نشان از آن دارد که از غنای جذب اطلاعات درخصوص یک محوطه غافل هستند. کاوش در گورستانها نیز مهم است. کاوش در هر قبر باستانی یک آزمایشگاه است و باید با دقت کاوش شود. حتا یکی از حفاران روس از ۵ هزار گور حدود ۴۵۰۰ گور را کاوش کرد. هرچند نباید تمام یک محوطه را کاوش کرد اما کاوش نیاز است. ما در ایران سایتهای وسیعی داریم که فقط ۲ درصد آن کاوش شده.
محمدرحیم صراف (باستان‌شناس پیشکسوت) نیز گفت: در سال ۱۳۴۴ که برای استخدام به مرکز باستان‌شناسی مراجعه کردم؛ مرحوم نگهبان گفت کار را شروع کنیم. بعد از چندسال با یک هیات انگلیسی برای کاوش رفتیم بمپور در سیستان و بلوچستان، نه من انگلیسی‌ام خوب بود نه آنها فارسی بلد بودند. راه را گم کردیم و مشکلات زیادی داشتیم. اما در نهایت کارهای خوبی انجام دادیم و حضور هیات‌های خارجی به ما چیزهای زیادی یاد می‌داد. جمع‌آوری اطلاعات از هیات‌های خارجی اهمیت دارد ولی اکنون از چنین چیزی بی‌نصیب هستیم.
او با اشاره به آنکه ما باستان‌شناسی و میراث فرهنگی را برای جوانان باستان‌شناس می‌گذاریم، گفت: این روزها در جاهای مختلف شاهد تخریب‌هایی هستیم اما باید جلوی تخریب‌ها را بگیریم و این میراث را برای جوانان بگذاریم.
در ادامه مصیب امیری (رئیس پژوهشکده میراث‌فرهنگی و گردشگری) گفت: این سالانه هر سال برگزار می‌شود و تفاوتش در آن است که هدفش اعلام نتایج کاوش‌های میدانی است. چند سال به دلیل کرونا برگزارنشد و امسال بیستمین دور آن را برگزار می‌کنیم. اینکه سالانه یا دوسالانه باشد باید مورد بحث و مشورت قرار گیرد. شاید اگر دوسالانه باشد بهتر شود.
او ادامه داد: در سال ۱۴۰۰ حدود صد برنامه باستان‌شناسی انجام شد که بیشتر آن کاوش نجات بخشی بود. در سالهای آینده برنامه ریزی دیگری خواهیم داشت. امسال هم ۶۰ درصد پروژه‌ها به همکاران خارج از پژوهشگاه رسید.
امیری با اشاره به نقشه باستان‌شناسی کشور گفت: امسال ۳۶۷۶ اثر مکان یابی شده و بیش از ۱۲۰ هزار اثر در این سامانه بارگذاری شده. همچنین کاوش در سواحل خلیج فارس تا دریای مکران را در برنامه داریم. ادامه کاوش در چگاسفلی را سال آینده خواهیم داشت که یکی از پروژه‌های اصلی خواهد بود. همچنین فعالیت‌های بین‌المللی که طی چند سال اخیر کمرنگ شده را در مقیاس منطقه‌ای و جهانی از سر خواهیم گرفت.
به گفته او، مشارکت همگانی در پژوهش‌های میدانی و توجه به تکمیل سامانه باستان‌شناسی ایران در اولویت قرار گرفته. همچنین توجه به پسکرانه خلیج فارس از دیگر برنامه‌های پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری است.
سیدعزت‌الله ضرغامی (وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی) در ادامه این همایش؛ با اشاره به آنکه باستان‌شناسی ترکیبی از موضوعات و توانایی‌های بشر است، گفت باستان‌شناسی هنر، فرهنگ، صنعت، تاریخ و… است. بخصوص در حوزه ساینس که این روزها بیشتر مورد توجه قرار گرفته، حوزه باستان‌شناسی یکی از بهترین حوزه‌های بین رشته‌ای‌ست که بیشتر دیده می‌شود.
او ادامه داد: باستان‌شناسی تکنیک و علم و دانش محتوایی را توام با هم دارد. باید مطالعات را به سمت روش‌های دانش بنیان برد. از تکنیک‌های جدید استفاده کرد و ظرافت و مهارت را در کنار علم انباشته شده در طول هزاران سال داشت. توجه به عمق کاری که باستان‌شناسان می‌کنند، این رشته می‌تواند ما را در تصمیم‌گیری‌ها کمک کند. باستان‌شناسی، پیوندی بین تاریخ و ارزش‌های بشری است.
او با اشاره به ریشه صنایع دستی نیز گفت: باستان‌شناسان با کشف کوزه و سایر وسایل در گورها و محوطه‌ها بخش‌هایی از صنایع‌دستی که در آن زمان ساخته می‌شد را پیدا می‌کنند. این زیبایی و این کشف ها اهمیت دارد.
ضرغامی با تاکید بر آنکه بعد از انقلاب به معماری بی‌توجهی شده، گفت: سودای پول و ثروت و بساز بفروش، معماری را از بین برد. آدم‌های متمول در خانه لاکچری خود می‌توانند هر کاری بکنند درحالی که در حوزه معماری در دل شهرها خوب عمل نکردیم. باستان‌شناسان می‌توانند در خوب شدن این روند ورود کنند. راه اصلاحات سنگلاخ است اما مسیر خود را باز می‌کند. باستان‌شناسی ما توانمندترین حوزه‌های باستان‌شناسی است.
او با اشاره به آنکه چندی پیش در نشست ۱۰ کشور باستان‌شناسی دنیا که در بغداد برگزار شد شرکت داشت، گفت: سال آینده این نشست در ایران برگزار خواهد شد.
وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: استفاده از دانش جهانیان و بین رشته‌ای و بین دولی باستان‌شناسی خوب است. اما نگاه برتری جویی غرب در تصمیماتشان مشهود است. وقتی به نیویورک رفتیم و به موزه متروپولیتن که بخش بزرگی از آن از ایران است، در بخشی نقشه‌هایی از ایران کهن گذاشته شده بود که خلیج فارس در همه جا بزرگ نوشته شده بود. اما راوی جوری ایستاده بود که پرشین نقشه دیده نشود. حتی اجازه فیلمبرداری هم نمی‌دادند و از لفظ پرشین گلف استفاده نمی‌کردند. راوی می‌گفت به او گفته‌اند چنین کاری انجام دهد.
او اشاره‌ای هم به فیلم جن‌گیر کرد و گفت: هالیوود در عرصه سینما کارهای متعددی انجام داده. من اخیرا فیلم‌های خانگی فیلمو را می‌دیدم که جن گیر هم جزو آنها بود. یک ربع اول فیلم تصاویر باستان‌شناسی بود که جایی را در احتمالا عراق کاوش می‌کردند و چیزی پیدا می‌کنند که خب این مجسمه، متعلق به شیطان بود و با موسیقی اینگونه نشان داده می‌شد که فضا شیطانی شده و سپس سکانس انتقال روح شیطانی که یک کودک بود، نشان داده می‌شد. عین همین امر در فیلم طالع نحس هم اتفاق می‌افتد. که در آن یک طلسم شیطانی در شرق کشف می‌شود و به یک کودک منتقل می‌شود و…. با این فیلم‌ها می‌خواهند به مخاطب نشان دهند که همه چیزهای شیطانی از شرق می‌آید.
او خاطرنشان کرد: باید اعتبارات و توانمندی‌های حوزه باستان‌شناسی را بشناسیم و راهبری و هدایت ظرفیت‌های کشور و ورود آنها به حوزه باستان‌شناسی را در نظر گرفت. باستان‌شناس و کاوشگر سبک زندگی و روح میراث ناملموس را کشف می‌کند که باید ثبت شود. سپس آن اطلاعات را جمع بندی کنیم و ارائه می‌دهیم. ما برای آثار ناملموس که بیش از ۳ هزار اثر ثبت شده، حتی یک صفحه مطلب درخصوص چرایی ثبت‌شان نداریم. درواقع مطلبی درخصوص روح واقعی آثار ناملموس نداریم.
وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری ادامه داد: تاریخ چوگان به ۳ هزار یا ۳۶۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و حتی داریوش سوم زمانی که یکی از پادشاهان دستور حمله داده بود از او خواست تا چوگان بازی کنند. ما به دنبال از بین بردن تعارض میان اسلام و ایران هستیم. تعارضی بین کوروش و داریوش و اسلام نیست. با اتکا به همین چیزها بود که ایرانی‌ها اسلام را به راحتی پذیرفتند. شهید مطهری هم تاکید دارد که سپاه اسلام حتی به لحاظ کمیت و ایمان به پای ایرانی‌ها نمی‌رسیدند و ایرانی‌ها خودشان راه را باز کردند چراکه جامعه طبقاتی آن دوره مردم را خسته کرده بود و اسلام این نظام طبقاتی را شکست. اینها میراث ناملموس ما هستند. باستان‌شناسان می‌توانند استارت فرهنگ ناملموس را بزنند. ما نیازمند انتشارات کاربردی در این حوزه هستیم. باید در کار فرهنگ واقعی تولیداتی داشته باشیم که به درد مردم بخورد.