عزاداری امام حسین علیه السلام در بین ایرانیان سینه به سینه و نسل به نسل چرخیده تا به امروز رسیده است و حالا دیگر ریشه در جان ما دارد.
به گزارش میراث آریا، عزاداری بر سید و سالار شهیدان و اصحاب باوفایش از جمله موضوعاتی است که نسل به نسل تا امروز امتداد یافته و تاریخچه پرباری را به خود دیده است. از روزگاری که در عهد صفویه عزاداری بر امام حسین (ع) جان تازه‌ای گرفت و پربار شد تا آن روزهای تاریک عهد رضاخانی که عزاداری و روضه خوانی را ممنوع اعلام شد.
ایرانیان از دیرباز توجه ویژه‌ای به خاندان عصمت و طهارت داشته‌اند و علاقه آنها به این خانواده مربوط به صدر اسلام می‌شود.
قبیله بنی حمرا اولین ایرانیان عزادار سیدالشهدا
شاید بتوان قبیله بنی حمراء از قبایل ایرانی تبار شیعی کوفه را نخستین کسانی نامید که پس از واقعه کربلا، آشکارا مجالس عزاداری عاشورا به پا کردند و برای خون خواهی سید الشهداء به مختار پیوستند.
آنها را بالغ بر بیست هزار جنگجو گفته‌اند، تا جایی که بیشتر سپاه مختار را تشکیل می‌دادند و مسجدی نیز در کوفه به نام آنها موجود بوده است. از بنی حمرا که بگذریم شاید ورود امام رضا علیه السلام به ایران را بتوان نقطه عطفی برای عرض ارادت ایرانیان به خاندان اهل بیت و البته عزاداری بر امام حسین علیه السلام دانست.
در ایران چه کسانی برای نخستین بار به عزاداری امام حسین (ع) پرداختند؟
آل بویه را می‌توان نخستین کسانی دانست که سنت عزاداری بر امام حسین علیه السلام در ری را پایه گذاری کردند. آنها خاندانی شیعی از اهالی منطقه دیلم در شمال ایران بودند. تا پیش از قدرت گرفتن آل بویه هیچگاه شیعیان تا این حد قدرت سیاسی نداشتند و شاید علنی شدن عزاداری بر امام حسین علیه السلام را بتوان مرهون همین قدرت سیاسی دانست.
اولین دسته‌های عزاداری که به طور رسمی در خیابان‌ها با مرثیه خوانی و مقتل خوانی عزاداری کردند در دوره آل بویه به راه افتادند. این نوع عزاداری تا پایان حکومت آل‌بویه ادامه یافت و با افول این قدرت این سلسله و روی کار آمدن سلجوقیان تقریباً ضعیف می‌شود.
رخ نمایی دوباره عزاداری امام حسین (ع) در دوره صفویه
پس از کنار رفتن آل بویه از قدرت عزاداری بر امام حسین علیه السلام تا دل‌ها و قلوب و نهایتا خانه‌های شیعیان عقب نشست و دیگر از آن دسته‌های سوگواری خبری نبود تا اینکه صفویان در ایران قدرت را به دست گرفتند و مبدا دیگری شدند بر عزاداری‌های علنی در ایران.
شاه اسماعیل زمانی که زمام قدرت در تبریز را به دست گرفت، مذهب رسمی ایران را شیعه اعلام کرد و همین زمینه فراگیرتر شدن عزاداری سیدالشهدا علیه السلام را فراهم کرد.
قزلباش‌هایی که نیروهای نظامی حکومت صفویه به شمار می‌رفتند همزمان با آغاز ماه محرم همراه با اسب و شمشیر و کتل و سنج و طبل در همراه مردم عزاداری می‌کردند ولی چون نظامی بودند، دسته‌های عزاداری آنها هم بیشتر حالت حماسی و نظامی دارد.
زنجیرزنی و شاه حسین آئین‌های تازه برای عزاداری در عهد صفوی
آئین‌هایی مشابه عزاداری قزلباش‌ها هنوز هم در مناطق آذربایجان ایران مرسوم بوده و متداول است. آئینی که به آن «شاخ سین» یا همان شاه حسین می‌گویند. در این آئین افراد در کنار هم قرار می‌گیرند و با نظم خاصی همراه با به دستگرفتن شمشیر و با آهنگی که با نواخته شدن طبل‌ها ساخته می‌شود و با سرودن اشعار حماسی و آهنگین عزاداری می‌کنند.
در ادامه و با قدرت گرفتن کامل صفویه در سرتاسر ایران، کم کم گونه‌های دیگری نیز به عزاداری اضافه شد، از جمله زنجیرزنی. هرچند برخی منشا زنجیرزنی را به هند و پاکستان نسبت می‌دهند اما برای این آئین شباهت‌هایی با «شاخ سین» هم ذکر شده است.
حالا آن چه از گذشته عزاداری در ایران باقی مانده است، در موزه های مختلف نگهداری می شود. در همین راستا در ایام محرم و صفر نمایشگاهی با نام «خورشید شب» در کاخ گلستان برپا شد که آفرین امامی در توضیح آن گفت: این نمایشگاه منتخبی از آثار آیینی و مذهبی در کاخ گلستان به حساب می‌آید.
به گفته او، ۶۰ اثر که برخی نیز کمتر دیده شده‌اند برای نمایش در عمارت چادرخانه کاخ گلستان گلچین شده‌اند.
امامی افزود: این آثار شامل دو تابلو از کمال‌الملک درباره تکیه دولت و کربلای معلی، هفت ماسک تعزیه و سر شهدا مورد استفاده در تکیه دولت، ۱۹ سند تک برگی، دو تابلوی قهوه خانه‌ای، سه نقاشی پشت شیشه، زیارت‌نامه، دو آلبوم از تکیه دولت، کتیبه‌های پارچه قلمکار مزین به اشعار محتشم کاشانی، وسایل تعزیه تکیه دولت، چهار نسخه خطی نفیس از جمله یک نسخه خطی ناخونی و یک نسخه طوماری و چند جلد قرآن نفیس از جمله یک قرآن منتسب به امام زین‌العابدین (ع) است.
مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان همچنین گفت: در نمایشگاه «خورشید شب» یک عَلم عزاداری برای دوره صفوی نیز به نمایش گذاشته می‌شود که یکی از قدیمی‌ترین عَلم‌های عزاداری در ایران است.