دکتر حکمت الله ملاصالحی، استاد دانشگاه تهران
تقابل و کشمکش میان نهادها، سازمان ها و تشکیلات اداری،اجرایی، اقتصادی، قضایی، حقوقی و فرهنگی و حوزوی و دانشگاهی جامعه پسا انقلاب ما بسیار پرهزینه بوده و آسیب ها و خسارت های بسیار سنگین و سهمگینی به کشور وارد آورده است. با تأسف و تأثر عمیق اذعان می شود که دهه به دهه دامن این مزاحمت ها و کشمکش میان نهادهای جامعه گسترده تر، پیچیده تر و پر هزینه تر شده و به تبع آن آسیب ها و خسارت ها و ویرانی ها نیز سنگین تر و سهمگین تر و فشار هزینه ها و آوار ویرانی ها بر دوش مُلک و ملت، جانکاه تر و توان گیر و طاقت فرساتر از پیش شده است.
برخی نهادهای معنوی و دینی که پیشینه شان در تاریخ و فرهنگ ما بس کهن بوده و کارنامه شان بس قطور، اینک هنجار می شکنند و مشکل می سازند و معضل شده اند بر سر راه فرهنگ و زندگی شهروندان. متاسفانه در برخی موارد این نهادها به جای آن که خار از سر راه جامعه برگیرند؛ باری شده اند بر دوش و معضلی شده اند پیچیده و خطرخیز در جامعه …
متاسفانه در برخی موارد شاهد استفاده نا به جا از موقوفات بوده و شاهد هستیم یک روز از طریق به فروش نهادن و وانهادن زمین های مزروعی و محوطه باستانی و میراث چندین هزار ساله مردم شهرستان زیاران استان قزوین و حصارکشی با فنس و ارعاب و روزی دیگر با کوبیدن این یا آن بافت تاریخیِ این یا آن شهر به بهانه توسعه فضای این یا آن زیارتگاه و مکان مقدس در تعارض با میراث فرهنگی قرار می گیرند…. موضوعی که اخیرا در مورد موزه بال شاهد آن بودیم!
موزه بابل موزه ای است که سه دهه بیشتر از تأسیسش نگذشته و کارنامه اش در این سه دهه کوتاه بس درخشان بوده است و شهروندان بابلی چونان نگین شهر بابل و استان مازندران دوستش می دارند.
باید در نظر داشت که موزه ها پدیده های دنیای مدرن هستند و برآمده از درون تحولات عظیم تاریخی و ارزش های مدرنیته. تحولات تاریخی و ارزش ها و دستآوردهای بی بدیل و بی سابقه ای که جامعه هشت میلیارد انسان و جهان ما بر خوان ضیافتش گردآمده و کام برمی گیرند.
در پس پشت پدیده کثیرالاضلاع و کثیرالافعال و کثیرالاهداف موزه های عالم مدرن یک جهان فکر و فرهنگ و فلسفه است و علوم و فنون پرشمار و ارزش های انسانی عمیق. نقششان در ایجاد همبستگی و نشاط اجتماعی و وفاق ملی و ارتقاء آگاهی تاریخی و فکری و فرهنگی شهروندان بس عظیم بوده است و سهمشان در دادوستد و گردش و چرخش روان و دَوان فکرها و فرهنگ ها و ذوق ها و ذائقه ها و علم ها و دستآوردهای علمی و فنی و فکری و مدنی و معنوی نیز بسیارگسترده بوده است و همچنان شتابان تر از پیش در میان جمعیت های جامعه و جهان روزگار ما دامن می گسترند. اتفاقاً بسیاری از شهروندان بابل و فرهیختگان شهر به اهمیت و نقش و سهمی که موزه شهرشان در سه دهه اخیر در ایجاد همبستگی و نشاط اجتماعی و وفاق ملی بر شانه کشیده است نیک آگاهند.
مردم این شهر موکداً از مسئولان وزارت میراث می خواهند از حقوقشان در برابر نهادهای افزون خواه دفاع کرده و نگذارند کار به کارزار و رویارویی بین مردم کشیده شود که به مصلحت و منفعت نه مُلک است نه ملت. جامعه پهنه همکاری و همیاری و همبودی و همزیستی و گفتگو و گفتمان صمیمانه و زنده و سازنده میان نهادها است. هر فکر و فلسفه و فرهنگی که در این مسیر گام برگیرد به منفعت همه است.
نهادها علی القاعده اعم از سیاسی و اداری و اجرایی ، حقوقی و قضایی ، نظامی و انتظامی ، اعتقادی و فرهنگی، علمی و پژوهشی و آموزشی، اقتصادی و معیشتی، صنفی و صنعتی برای خدمت به خود پدید نیامده و خادم خود نیستند. آن ها در خدمت جامعه و زیست جهان آدمیان پدید آمده اند. خادمند نه مخدوم. پدید آمده اند و فراخوانده شده اند؛ گره از کار جامعه بگشایند. هر کدام در حیطه و حد صلاحیت و مسئولیتی که بر شانه گرفته اند می باید فعالیت کنند.
نهاد حوزه موزه نیست. نهاد موزه هم حوزه نیست. آن یک نهادی کهن است و دیرپا و این یک نهادی مدرن و نوپا. اوقافیان و حوزویان می توانند؛ دست تعامل و گفتگوی نیکو بسوی میراثیان و موزویان بگشایند و بسیار از آن ها بیاموزند.
اتفاقاً بهنگام بازدید از موزه بابل چنین پیشنهادی به ریاست پیشین و اکنون موزه مطرح و داده شد. از آن ها خواسته شد؛ همت کرده ابتکار عمل را در دست گیرند و گام در میدان گفتگو نهند. فرمودند؛ کوشیده ایم و همچنان سعی می ورزیم باب گفتگو را با اوقافیان و حوزویان گشوده نگاهداریم؛ شاید ثمر دهد. به گاه بازدید از موزه فرصت و توفیق دست داد با یکی از بانوان نیکوکار و نیکخواه شهر که به هزینه شخصی مسئولیت حمایت و سرپرستی شماری از کودکان شهر را که از نارسایی دهنی و ناتوانی جسمی رنج می برند؛ بر شانه گرفته اند؛ دیداری خوش و چهره به چهره اتفاق افتد.
وی عمیقاً نگران تسخیر و تبدیل موزه به حوزه بودند و از آنچه اتفاق می افتاد رنج می بردند. او برای پیشیگیری از افسردگی کودکانی که سرپرستی آن ها را به عهده گرفته است؛ آن ها را به موزه می آورد. آن ها از دیدن آثار موزه و فضای موزه و راهنمایی خوب و گرم و صمیمانه راهنمایان موزه احساس نشاط می کنند.
در این میان مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می توانند با گشودن مسیر تعامل و همکاری با اداره اوقاف که متولی بسیاری از اماکن مذهبی و بعضا تاریخی کشور است، مسیر همکاری دو جانبه را فراهم کرده و با تبادل خدمات، بتوان با تکیه بر عقلانیت، گره از مشکلات این چنین گشود. در این میان وزارت میراث مجهز به دانش و فناوری مرمت ابنیه تاریخی است و بسیاری از بناهای متعلق به اوقاف نیز نیازمند رسیدگی و مرمت!
در این میان چه نیکوست که با اجرای سیاست هایی که منجر به افزایش وفاق دوستی در بین مردم می شود، کارشناسان میراث به مرمت ابنیه تاریخی اوقاف پرداخته و در ازای آن برخی اماکن اوقاف مانند موزه بابل که در اختیار وزارت میراث است، به کاربری خود ادامه داده و برندگان اصلی مردم و میراث ایران خواهند بود. فراموش نکنیم که این میراث امانتی در دست ماست و ما تنها وظیفه داریم آن را به سلامت در اختیار نسل آینده قرار دهیم.
کوتاه سخن آن که:
سر چشمه شاید گرفتن به بیل
چو پر شد نشاید گذشتن به پیل
۲۶/۱/۱۴۰۲ هجری خورشیدی