کریم علیزاده، دکتری انسان‌شناسی-باستانشناسی از دانشگاه هاروارد
اخیرا روزنامه بریتانیایی گاردین خبر از توقیف یک سنگ نگاره ساسانی در فرودگاه لندن داد. ارتفاع این نقش برجسته کمی بیش از یک متر است. این سنگ نگاره شبیه دیگر نقش برجسته های ساسانی در غرب و جنوب ایران است که انگار در دل کوه بوده که آن را با دستگاهی بریده‌اند. بررسی‌های بیشتر در حال انجام است و نظرات چندی درباره سبک‌شناسی و محل احتمالی و اصلی آن تاکنون مطرح شده است. براساس تصاویری که در رسانه ها منتشر شده چند مسئله غریب در این اثر دیده می‌شود که در اینجا بطور خلاصه مطرح می‌کنم.
یک – در همه یا اکثر نقش برجسته‌های ساسانی، اندازه انسانها به اندازه واقعی نزدیک هستند و یا بزرگتر. در این نقش‌برجسته ارتفاع حدود یک متری آن خیلی کوچکتر، غریب و با نمونه‌های شناخته شده مطابقت ندارد. چنین اندازه‌ای برای انسانها در نقش برجسته‌های ساسانی فقط در صحنه های بزم در تنگ چوگان دیده می‌شود که انسانها نه بصورت منفرد بلکه در جمعی به نمایش درآمده‌اند و در آنجاست که می‌توان اندازه های کوچکتر از اندازه های واقعی مشاهده کرد.
دو – شخصیت‌ها معمولا در نقش برجسته‌های ساسانی بصورت منفرد به نمایش در نمی‌آیند. انسانها معمولا یا در کنار ایزدی یا فردی دیگر به نمایش درمی‌آیند (تنها نمونه منفرد و البته نیم تنه از دوران ساسانی، نقش برجسته کرتیر در نقش رجب را به خاطر می‌آورم). براساس کادری که به دور فرد منقوش دیده می‌شود، می‌توان استنباط کرد که این فرد بصورت انفرادی منقوش شده و از این نظر هم از الگوهای شناخته شده دوران ساسانی پیروی نمی‌کند.
سه – هر چند این نقش‌برجسته در مقایسه با دیگر نقش برجسته‌های ساسانی کوچکتر است ولی برای بررسی‌ها و مطالعات میدانی چندان هم کوچک نیست. سوال عجیبی که وجود دارد این است که چنین نقش برجسته‌ای با این اندازه و به این وضوح (عمق نقش) چطور در طول دهه‌ها بررسی ها و شناسایی‌های باستانشناختی کشف نشده است؟! در طول دهها سال تحقیقات باستانشناسی در ایران توسط دهها باستانشناس ایرانی و خارجی، چطور این نقش‌برجسته شناسایی نشده است؟ چطور از دید مردمان محلی به دور مانده است و گزارش نشده است؟ اینکه تا حالا شناسایی نشده خود امر غریبی است.
چهار – علاوه بر اینها، از نظر هنری هم از دیگر نقش برجسته های ساسانی ضعیف تر دیده می‌شود. بطور مثال تناسب جسمی افراد در نقش‌های ساسانی البته چندان دقیق و به زیبایی نمونه‌های یونانی و رومی نیست، ولی در نقش حاضر حتی از نمونه های شناخته شده ساسانی هم نامتناسب‌تر نقش شده است. بطور مثال نسبت شانه‌های این فرد (با تاج/کلاهی شبیه کرتیر در نقش رجب) با کمر و پایین تنه همخوانی ندارد. چین های شلوار وی هم در مقایسه با نمونه‌های شناخته شده ساسانی ضمخت‌تر و ضعیف‌تر کار شده است.