دکتر فردین علیخواه
جامعهشناس
در سال ۱۳۸۷ از رساله دکترایم که موضوع آن «پتانسیل اعتراض سیاسی در ایران» بود دفاع کردم. برای درک بهتر ناآرامیهای اخیر در کشور، بعد از چند سال، دیشب رسالهام را ورق میزدم. در ادامه به برخی از مهمترین یافتههای آن اشاره میکنم:
– یافته اصلی این تحقیق آن است که در مجموع پتانسیل اعتراض سیاسی در جامعه بالاست.
– هر چقدر از میزان اثرگذاری سیاسی افراد (این احساس که میتوانند در تصمیمات سیاسی کشور اثرگذار باشند) کاسته میشود بر میزان پتانسیل اعتراض سیاسی آنان افزوده میشود.
– در بین آن گروه از شهروندانی که معتقدند درساختار سیاسی کشور فرصت و امکان اعتراض محدود است، پتانسیل اعتراض سیاسی بیشتر است.
-با افزایش میزان تحصیلات افراد، میزان پتانسیل اعتراض سیاسی نیز افزایش مییابد.
– میزان احساس محرومیت (اقتصادی، سیاسی، فرهنگی) در این تحقیق بسیار بالا است. در بین آن گروه از شهروندان که «احساس محرومیت» بیشتری دارند پتانسیل اعتراض سیاسی نیز بیشتر است. نکته دیگر آنکه، در بین آن گروه از شهروندانی که «منبع محرومیت» اقتصادی خود را نه خودشان بلکه سیاستهای دولت و تصمیمات مقامات سیاسی میدانند پتانسیل اعتراض سیاسی نیز بیشتر است.
– هر چه میزان احساس تبعیض و بیعدالتی در افراد بیشتر میشود میزان پتانسیل اعتراض سیاسی آنان هم افزایش مییابد.
– هر چه میزان رضایت از زندگی افراد کاهش مییابد میزان پتانسیل اعتراض سیاسی آنان افزایش میبابد.
بگذارید خلاصه کنم: احساس اثر گذاری کم در روند تصمیم گیریهای سیاسی / این برداشت که در ساختار سیاسی کشور فرصتهای کمی برای اعتراض وجود دارد/ احساس محرومیت (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی) بالا، این برداشت که منبع محرومیت من نه خودم بلکه تصمیمهای غلط نظام سیاسی است، احساس تبعیض و بیعدالتی بالا، رضایت کم از زندگی، با موضوع اصلی رساله یعنی پتانسیل بالای اعتراض سیاسی رابطه مستقیم داشتند.
وقتی در دهه اخیر آمار طلاق در جامعه ایرانی رشد یافت، برخی نهادها، بنرهایی در خیابانهای شهر نصب کردند. در این بنرها ابتدا دیش ماهواره و در زیر آن زن و مردی را نشان دادند که پشت به هم نشستهاند و بین آنها نیز کودکی پریشان حال قرار گرفته است. در زیر بنر نوشتند «سرانجام ماهواره». در پس زمنیه تصویر هم نقشه آمریکا و اسرائیل را به شکل محو نشان دادند. درک آنان از رشد طلاق در جامعه ایرانی همین قدر بود. از نظر آنان تعداد دیش مساوی بود با تعداد طلاق! طبیعتا آنان برای حل این مشکل اجتماعی (طلاق) فقط به «جمع آوری» اعتقاد داشتند و در نتیجه به سمت پشت بامها سرباز اعزام کردند. چندین بار ضربتی دیشهای ماهواره را جمع کردند تا شاید آمار طلاق کاهش یابد. ولی کاهش نیافت. آنان در علت یابی مشکلات جامعه، معمولا سادهترین راه را برای توضیح انتخاب میکنند و همیشه هم قبل از محققان علوم انسانی پاسخ را میدانند و نتیجه را میگیرند و به جامعه اعلام میکنند.
در روزهای اخیر مقامات مدام در تلویزیون ظاهر میشوند و رویدادهای اخیر را علت یابی میکنند. آنان باز هم ساده سازی میکنند. همانطور که درباره طلاق ساده سازی میکنند. آنان باز هم پیچیدگی مسائل اجتماعی را به یک عامل تقلیل میدهند. میگویند علت ناآرامیها این است و بس! به دور دستها اشاره میکنند. گاهی اوقات فکر میکنم که این بزرگواران دچار پیرچشمی هستند. در نزدیک بینی مشکل جدی دارند و فقط اجسام دور را خوب میبینند.
حدود ۱۰ سال از دفاع رسالهام گذشته است. دادههای این رساله در شهر تهران جمع آوری شد.ای کاش مقامات محترم به جای ساده سازیهای مرسوم مسائل اجتماعی، حداقل بنشینند و پس از حل مشکل نزدیک بینیشان، یکبار عوامل موثر بر پتانسیل اعتراض سیاسی را با صدای بلند برای خودشان بخوانند. با صدای بلند.
*نظرات و آرای مطرحشده در مقالات و تحلیلها، بیانگر دیدگاههای نویسندگان است.