محمدرضا نسب عبداللهی
سردبیر آبان پرس
بازداشت شماری از فعالان محیط زیست در ایران به اتهام «جاسوسی» آنقدر غیرقابل باور بوده که شبکه دو تلویزیون شامگاه پنجشنبه ۲۶ بهمن در بخش خبری خود، رپرتاژی را که مشخص بود به سفارش برخی نهادها تولید شده، علیه فعالان محیط زیست پخش کرد تا هم به افکار عمومی بقبولاند که بازداشت شدگان «جاسوسی» می‌کرده اند و هم بگوید هر چه بحران زیست محیطی در سال‌های اخیر در ایران رخ داده، زیر سر همین هفت هشت نفر است. این رپرتاژ حتی تصاویری از زندگی شخصی کاووس سیدامامی را هم که در بازداشت جانش را از دست داد، پخش کرد. رپرتاژ صدا و سیما آنقدر «توهم پندارانه» بود که خیلی زود در شبکه‌های اجتماعی دستمایه طنز شد.
هفته اول بهمن امسال ۸ تن از فعالان محیط زیست در ایران توسط سازمان اطلاعات سپاه پاسداران بازداشت شدند. یکی از بازداشت شدگان کاووس سیدامامی بود که ظاهراً ۱۹ بهمن در زندان جانش را از دست داد. نیلوفر بیانی، سپیده کاشانی، امیرحسین خالقی، طاهر قدیریان و سام رجبی از جمله فعالان محیط زیستی هستند که از دو هفته پیش در بازداشت به سر می‌برند. کاووس سیدامامی، استاد دانشگاه و فعال محیط زیست هم جزو بازداشت شدگان بوده که ادعا شده خودکشی کرده.
تا پیش از مرگ آقای سیدامامی، خبر بازداشت این فعالان به رسانه‌ها راه نیافته بود و خانواده‌های آن به دلایل مختلف از جمله توصیه‌های ماموران امنیتی سکوت کرده بودند اما مرگ بحث برانگیز آقای سیدامامی باعث شد فرزند او فاش کند که پدرش در بازداشت بوده و جانش را از دست داده.
به دنبال فاش شدن این خبر، مقامات قضایی اعلام کردند که فعالان محیط زیست به اتهام «جاسوسی» بازداشت شده‌اند. آن‌ها همچنین مدعی شدند کاووس سیدامامی در زندان خودکشی کرده. شماری از نمایندگان مجلس با ماموران سازمان اطلاعات سپاه، دیدار و گفت و گو کردند. این نمایندگان پس از این دیدار گفتند ماموران امنیتی فیلمی را نشان داده‌اند تا ثابت کنند آقای سیدامامی خودکشی کرده اما در این فیلم صحنه‌ای از خودکشی وجود ندارد.
افزون بر نمایندگان، رامین سیدکاووسی فرزند کاووس نیز که جداگانه فیلم را دیده، در ولاگش نوشته: «صرف نظر از رنج و مرارت طاقت‌فرسای دیدن ویدیو، به صراحت می‌توانم بگویم که از دیدنش نمی‌شود نتیجه قطعی گرفت، چرا که چگونگی وقوع مرگ در فیلم دیده نمی‌شود. آنچه در فیلم دیده می‌شود این است که پدر من عصبی و بی‌قرار است. با خودِ واقعیش زمین تا آسمان فاصله دارد. مدام از یک طرف سلول به طرف دیگه می‌رود. پریشان است. قاطعانه می‌توانم بگویم آن مردی که با پای خودش و به تنهایی به اتاق مجاور می رود -که به ما گفتن «دستشویی است»- در اوضاع روحی خوبی نیست. هفت ساعت بعد جسدی را از همان اتاق بیرون می‌آورند.» او بر پایه همین استدلال خواهان انجام تحقیقات مستقل برای کشف علت مرگ پدرش شده. نکته بحث انگیز این فیلم، وضعیت کاووس سید امامی و «بیقراری» او بوده. بایستی روشن شود چه اتفاقی رخ داده و یا بازجویان چه رفتاری کرده اند که باعث بروز چنین رفتاری در آقای سیدامامی شده.
علاوه بر مرگ مشکوک کاووس سیدامامی در زندان، اتهام مطرح شده علیه افراد بازداشت شده با تردیدهای بسیار جدی مواجه است. شماری از فعالان محیط زیست اتهام «جاسوسی» را که علیه افراد بازداشت شده مطرح شده، غیرقابل قبول دانسته و آن را رد می‌کنند.
مقامات قضایی و رپرتاژ سفارشی صدا و سیما تلاش می‌کنند که بگویند فعالان بازداشت شده با دوربین‌های خود از فعالیت‌های موشکی جاسوسی می‌کرده اند اما کارشناسان سازمان محیط زیست گفته‌اند که با استفاده از وسایل اولیه و رایج فعالیت‌های زیست‌محیطی از جمله دوربین‌ها، امکان به‌دست آوردن اطلاعات امنیتی و یا تصاویر خاص وجود ندارد.
در همین حال بهروز بنیادی عضو فراکسیون محیط زیست مجلس نیز گفته: «کارشناسان محیط زیست تاکید کردند فعالیت در مناطق حفاظت‌شده محیط زیستی، چه در پروژه‌های داخلی و چه درمورد پروژه‌های مشترک بین‌المللی زیرنظر سازمان محیط زیست و وزارت امور خارجه بوده انجام شده و چارچوب‌ها را رعایت می‌شود و همه این مناطق به تأیید شورای‌عالی محیط زیست که شخص رییس‌جمهوری ریاست آن را برعهده دارد و جمعی از وزرا و مسئولان نیز در آن عضویت دارند، رسیده و تک تک این منطقه‌ها در سراسر کشور از سال‌ها قبل مشخص شده‌اند.»
هنگامی که تجهیزات و دوربین‌های فعالان محیط زیست توان ثبت اطلاعات امنیتی را ندارد و از سوی دیگر این فعالان در مناطقی با مجوزهای قانونی فعالیت کرده‌اند، به نظر می‌رسد اتهام «جاسوسی» یک اتهام سیاسی با اهدافی نامشخص باشد.
فعالان بازداشت شده روزها و ماه‌ها برای حفظ حیات وحش و محیط زیست تلاش می‌کرده اند و این نحوه برخورد با آنان بسیار ناامیدکننده است. رشته‌ای از رویدادهای اینچنینی در سال‌های اخیر علیه فعالان عرصه‌های دیگر با اتهاماتی مختلف نیز رخ داده که پیامی جز ناامیدی به جامعه ایران نمی‌دهد. به دنیا هم پیام می‌دهد که ایران سرزمین بی ثباتی است. مشخص هم نیست چرا برخی نهادها در ایران اینقدر اصرار دارند که بر میزان ناامیدی‌ها در ایران افزوده شود.
جاسوسی در همه جای دنیا وجود دارد اما تعداد انگشت شماری از کشورها وجود دارند که خیلی دست و دلبازانه به شهروندان خود انگ جاسوسی می‌زنند، بی آنکه واقعاً این شهروندان جاسوسی کرده باشند. شاهد این سخن اظهارات سرلشکر حسن فیروزآبادی، مشاور عالی نظامی فرمانده کل قواست که پس از بازداشت فعالان محیط زیست گفته: «بسیاری از ایرانی‌هایی که جاسوس هستند و بسیاری از جاسوسان خارجی که در ایران فعالیت جاسوسی می‌کنند، خودشان هم حتی نمی‌دانند که در حال جاسوسی هستند.»
مگر می‌شود کسی ندادند که در حال جاسوسی بوده اما به اتهام «جاسوسی»، بازداشت و محاکمه و مجازات شود؟ این نوع برخوردها، اتهام جاسوسی را به «ابتذال» کشانده؛ به گونه‌ای که افکار عمومی وقتی با رپرتاژ سفارشی صدا و سیما در خصوص اتهام جاسوسی فعالان محیط زیست مواجه می‌شود، آن را باور نمی‌کند و در شبکه‌های اجتماعی آن را دستمایه طنز قرار می‌دهد.