سلامتی میلیون‌ها ایرانی در اهواز، کرمانشاه و کردستان در معرض خطر ریزگردها قرار گرفته است. منشا اصلی ریزگردها بیابان‌های عراق، سوریه، عربستان و کویر اعلام می‌شود. کارشناسان چه راه‌حل‌های عاجلی پیشنهاد می‌کنند؟
به گزارش دویچه وله، هشدار مقامات درباره ریزگردها و خطر آن برای تندرستی حداقل ۱۷ میلیون شهروند ایرانی به خبر دائمی رسانه‌ها تبدیل شده است. ثریا قربانی، رئیس اداره نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان کرمانشاه، هشدار داده که هوای شهرستان‌های قصرشیرین و سرپل‌ذهاب در سال جاری برای دومین بار از حالت استاندارد خارج می‌شود.
مهرداد فتحی بیرانوند، مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان، هم اعلام کرده که میزان کنونی ذرات آلاینده موجود در هوای استان لرستان دو و نیم برابر حد مجاز است.
ایرنا از قول کژال حبیب‌زاده سرپرست اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان (۹ آوریل ۲۱ فرودین) خبر داده که شاخص آلودگی هوای شهر سنندج هم سه برابر استاندارد است. به گفته حبیب‌زاده وضعیت هوایی به ویژه برای کودکان، بیماران قلبی و عروقی و افراد مسن خطرناک است.
شهر سنندج ۵۰۰ هزار نفر جمعیت دارد. این مقام محلی هشدار می‌دهد که مردم برای موارد غیرضروری از منزل خارج نشوند. او همچنین از بیماران قلبی، ریوی و مبتلا به آسم می‌خواهد که به ویژه در فضای باز فعالیت بدنی نکنند.
کارشناسان درباره خطر ریزگردها برای سلامتی شهروندان به دو مسئله اشاره می‌کنند. اول اینکه شش‌های ما قادر نیستند به آسانی ذرات کوچک خاک را دفع کنند.دوم اینکه ریزگردها می‌توانند ذرات خطرناکی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها، و ویروس‌ها را هم با خود حمل کنند.
منشا خارجی، راه حل بومی
نوید شهروزی، کارشناسی که درباره ریزگردها و تکنیک‌های جذب آلاینده‌ها در ایران تحقیق می‌کند، به دویچه وله می‌گوید: «کانون‌های مولد به عنوان منشا این ریزگردها عمدتا در خارج از مرزهای کشور ما و خارج از قاره‌ای که ما در آن هستیم وجود دارد. جنگ‌ها هم در پیدایش آن تاثیر دارند. اراضی رها شده در کشورهای همسایه ما عراق، سوریه و همین طور خشکسالی‌های شمال آفریقا هم در بروز این پدیده نقش دارند. طبیعت هم در داخل مرزهایمان با ما نامهربان بوده و خشکسالی‌ها باعث شده که به این کانون‌ها اضافه شود.»
شهروزی در چاره‌اندیشی در قبال مشکل ریزگردها می‌گوید: «دولتها به آسانی نمی‌توانند برای این مشکل زیست محیطی راه حلی پیشنهاد کنند. به رغم‌آن ما محکوم به این نیستیم که در محیط‌های بسته آسیب‌های شدید ببینیم. راه‌حل‌های خلاق مهندسی می‌تواند به میزان زیادی در چارچوب فضای بسته “سکونتگاهی- کاری” این مشکل را برای ما به حالت متعادل‌تری تبدیل بکند».
این کارشناس اگرچه تاکید می‌کند که منشا اصلی ریزگردها در خارج از کشور است ولی معتقد است برای حل این مشکل باید راه‌حل بومی پیدا کرد. به نظر او با استفاده از روش‌های مهندسی و تکنیک‌های پالایش هوا می‌توان شرایط را در داخل فضای بسته مهار کرد.
آقای شهروزی اضافه می‌کند: «همه ما حدود ۸۰ درصد از زندگی‌مان را در فضای بسته به سر می‌بریم که چیز مثبتی است در مواجهه با این معضل. سرچشمه این وضعیت را باید در مشکلات اکولوژیک، طبیعی و اتفاقات سیاسی که در منطقه افتاده، جستجو کرد. من با این امر که حل مشکلات را همیشه از دولت انتظار داشته باشیم، مخالف هستم. من بیشتر از اینکه از دولت انتظار داشته باشم از متخصصان و کارشناسان انتظار دارم. جامعه مهندسین و متخصصین ما وارد میدان شوند و برای این قضیه کاری بکنند.»
نوید شهروزی، کارشناسی که درباره ریزگردها و تکنیک‌های جذب آلاینده‌ها تحقیق می‌کند، تاکید دارد: «من منکر اهمیت اقدامات وسیع دولتی و یا تاثیر تغییر الگوهای رفتاری اجتماعی نیستم ولی به نظر من شدت پدیده‌ای مانند ریزگرد، بیانگر نوعی به اصطلاح “قهر طبیعی” اقلیم ماست و همیشه در چنین مواردی رویکرد نوآوری تکنولوژیکی می‌تواند بیشترین امید را برای مقابله به ما بدهد.»
منشا ریزگردها و آلودگی هوا
مریم مطلبی، کارشناس ارشد محیط زیست، در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید، آلودگی هوا پدیده‌ای است که بیشتر نقاط ایران با آن درگیر هستند. آلودگی هوا بی‌ارتباط با خشکسالی که شاهدش هستیم نیست. منشاء آن هم عوامل داخلی و هم عوامل خارجی هستند. عوامل داخلی مانند توسعه ناپایدار، تحریم‌ها، سدسازی‌های بی‌رویه، عدم مدیریت صحیح آب و نبود حمل و نقل عمومی هستند و عوامل خارجی از قبیل خشکسالی در کشورهای مجاور، جنگ‌های متعدد خاورمیانه و تغییرات اقلیمی و پدیده “النیو” هستند.
این کارشناس در ادامه تاکید می‌کند: «آلودگی هوا مرز نمی‌شناسد و جنگ‌های خاورمیانه که ما سال‌ها درگیرش بودیم چه در ایران و چه در کشورهای همسایه تاثیر مخربی بر محیط زیست داشتند. حفاظت از محیط زیست نمی‌تواند در کشورهایی که درگیر جنگ هستند در اولویت باشند. در عراق برای تثبیت خاک مالچ‌پاشی می‌شد که به نظر می‌آید در سال‌های اخیر کوتاهی شده است.»
به گفته مطلبی دوران بعد از جنگ هم مشکلات خود را دارد. او ادامه می‌دهد: «از جمله اینکه ما در ایران می‌خواستیم به خودکفایی غذایی برسیم و پروژه‌های سدسازی را آغاز کردند، بدون اینکه به پیامدهای بلندمدت آن آگاه باشند. موقعیت جغرافیای ایران یعنی قرار گرفتن بیشتر مساحت کشور در اقلیم خشک و کاهش بارندگی نیز در بروز خشکسالی موثر بوده است.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «ما در کشور شاهد خشک شدن آب‌های سطحی از هامون گرفته تا ارومیه و زاینده‌رود هستیم؛ سطح آب‌های زیرزمینی هم کاهش چشمگیری داشته است. این عوامل سبب از بین رفتن پوشش گیاهی، رطوبت خاک و کشاورزی شده است و در نتیجه با وزیدن باد گرد و غبار رسوبات باقیمانده‌ی آن پخش می‌شود.»
این کارشناس در توضیح می‌افزاید: «برای مثال ما در زابل همیشه وزش بادهای ۱۲۰ روزه را داشتیم و خشک شدن هامون باعث می‌شود که این بادها رسوبات بستر دریاچه را روی مزارع و شهرها و روستاها پخش کنند. این اتفاقی است که در دریاچه ارومیه هم می‌افتد. در کلان شهرهای ایران چون تهران عوامل دیگری هم به این مشکل اضافه می‌شوند. افزایش تعداد خودروهای غیراستاندارد و آلوده‌کننده و کمبود حمل و نقل عمومی، استفاده از بنزین نامطلوب هم در آلودگی هوای تهران نقش اساسی داشته است.»
به گفته خانم مطلبی در اهواز که آلوده‌ترین شهر دنیا شناخته شده وزش ریزگردها منشاء خارجی دارد یعنی بادهایی هست که از ترکیه و عراق و عربستان می‌وزند و خشکسالی و بیابان‌زایی در خوزستان هم سبب تشدید خشکسالی شده است.
عاجل‌ترین راه‌های مبارزه با آلودگی هوا و هجوم ریزگرد
مریم مطلبی نتیجه می‌گیرد که مشکل آلودگی هوا راه‌حل سریع و ساده ندارد و به زمان، سرمایه، مدیریت قاطع و همه‌جانبه احتیاج دارد. بیابان‌زدایی، کاشت و تثبیت پوشش گیاهی، احیای اکوسیستم‌های مختلف و استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر، استفاده از ماشین‌های الکتریکی و هیبریدی و استفاده‌ی بهینه از آب و ترویج کشاورزی مدرن از جمله راه‌حل‌هایی هستند که به نظر خانم مطلبی باید در نظر گرفته شوند.
این کارشناس در پایان صحبت‌های خود با دویچه وله نتیجه می‌گیرد که مشکل آلودگی هوا راه‌حل کوتاه مدت ندارد و یکی از راه‌حل‌های مقابله با آن استفاده از انرژی‌های پایدار و تجدید‌پذیر مثل انرژی خورشیدی و باد است.