محسن عبداللهی
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و استاد حقوق بین الملل محیط زیست
دانش پژوهان و علاقهمندان به حقوق محیط زیست
با سلام و احترام،
از منظر علم حقوق و بویژه قضاوت در مسایل رخ داده از جمله دستگیری و ادعای خودکشی مرحوم دکتر کاووس سید امامی از اساتید و فعالان محیط زیست، سخن گفتن در این مقطع بسیار دشوار است. زیرا ما از وقایع پرونده تقریبا بیاطلاع هستیم. با این همه، با توجه به اتهاماتی که توسط مقامات قضایی به ایشان و تعداد دیگری از بازداشت شدگان فعال در حوزه محیط زیست وارد شده است، برای تنویر افکار عمومی توجه به نکته ذیل را که به طبع محیط زیست و حفاظت بینالمللی از آن مربوط میشود را لازم میبینم.
مرز گذری محیط زیست از اصول پایهای و طبیعی این محیط به شمار میرود. جغرافیای طبیعی برخلاف جغرافیای سیاسی انسانساز، مرز نمیشناسد. درست به همین دلیل حفاظت موثر از محیط زیست مستلزم همکاری بینالمللی است. جمعاوری دقیق اطلاعات زیست محیطی و تبادل بینالمللی این اطلاعات مهمترین مصداق چنین همکاری بشمار میرود. نگاهی به کنوانسیونهای بینالمللی مانند کنوانسیونهای حفاظت از لایه ازن، تغییرات اقلیمی، گونه های مهاجر و غیره به خوبی نشان میدهد که چگونه همکاری در تبادل اطلاعات جزو تعهدات کلی دولتها بشمار میآید.
یک مثال میتواند ضرورت چنین همکاری را روشن کند. مبارزه موثر با انتشار گازهای کاهنده لایه ازون (فریونها) مستلزم آگاهی از حجم انتشار سالانه این گازها در کرهی زمین بوده و هست. حال سئوال این است که بدون همکاری بینالمللی در جمع آوری و تبادل اطلاعات مربوطه چگونه میتوان از حجم انتشار مورد نظر آگاه شد؟ همین منطق در مورد آلودگیهای زیست محیطی دریای کاسپین نیز صادق است.
در کنار اهمیت جمعآوری و تبادل اطلاعات باید این واقعیت را نیز در نظر گرفت که در غالب کشورها، دولتها و نهادهای بینالمللی به شدت به تلاشهای مجدانهی سَمَنها وابسته هستند. هیچ دولتی به تنهایی نمیتواند مدعی علاقه و توانایی لازم برای شناسایی و تدبیر مسائل زیست محیطی بشود. درست به همین دلیل سمنهای زیست محیطی حتی به کنفرانسهای بین المللی دعوت شده و بعضا به آنها مسئولیتهایی در اجرای کنوانسیونهای بین المللی سپرده میشود.
اتهام فعالان زیست محیطی جمع اوری اطلاعات محیطی و انتقال ان به بیگانگان اعلام شده است. به ظن بسیار قوی فعالیت مرحوم دکتر کاووسی و همکاران ایشان در راستای همان همکاری بینالمللی بوده که ذکر آن در سطور فوق داده شد. از مقامات قضایی خواهشمند است که با توجه به طبیعت اطلاعات زیست محیطی و اهمیت تبادل آنها برای حفاظت از زیست کره که وظیفه ذاتی هر سازمان غیردولتی زیستمحیطی است، موضوع را با اطلاعات سیاسی و امنیتی کشور قیاس ننمایند و امکان همکاری های بینالمللی را در حوزه مسائل زیست محیطی محدود نکنند؛ همکاری که برای حفاظت از محیط زیست ایران حیاتی است.
*نظرات و آرای مطرحشده در مقالات و تحلیلها، بیانگر دیدگاههای نویسندگان است.