مردم کردستان عراق قرار است به زودی با شرکت در یک همه‌پرسی، نظر خود را نسبت به استقلال از عراق اعلام کنند. متولی این همه‌پرسی، دولت مسعود بارزانی رهبر حزب دمکرات کردستان و رئیس اقلیم کردستان عراق است.
به گزارش بی‌بی‌سی، این در حالی است که برخی دیگر از احزاب اصلی اقلیم با برگزاری آن در شرایط کنونی موافق نیستند. علاوه بر این، عراق و همسایگان اقلیم کردستان مانند ترکیه و ایران نیز نسبت به برگزاری این همه‌پرسی هشدار داده‌اند. اسرائیل از این رفرانروم حمایت کرده، اما اکثر کشورهای غربی موافق برگزاری این رفراندم نیستند.
شهروندان سه استان اقلیم کردستان و شهروندان کُرد در “مناطق مورد مناقشه” با بغداد هفته آینده به این سوال پاسخ خواهند داد: “می‌خواهید اقلیم کردستان و مناطق کردستانی خارج از اقلیم به یک دولت مستقل تبدیل شود؟” رأی دهندگان باید در برگه رای به این سوال پاسخ “بله” یا “خیر” بدهند.
آنچه در پی می‌آید یک جمع‌بندی از مواضع احزاب و گروه‌های فعال در کردستان عراق در رابطه با همه‌پرسی استقلال است که بیشتر بر صف‌آرایی نیروهای درون پارلمان کردستان تمرکز دارد.
حزب دمکرات کردستان عراق
حزب دمکرات کردستان عراق، به رهبری مسعود بارزانی به عنوان رهبر حزب حاکم و رئیس اقلیم متولی اصلی اجرای طرح رفراندم استقلال اقلیم کردستان عراق است. آقای بارزانی نخستین‌بار در ماه ژوئیه ۲۰۱۴ با حضور در پارلمان کردستان عراق خواهان برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق شد. این طرح با تأخیری دو ساله اما نه از خلال پارلمان، بلکه با درخواست حزب دمکرات کردستان و رهبر آن در آستانه اجرا قرار گرفت. این حزب اصلی‌ترین حامی برگزاری رفراندم استقلال کردستان عراق است.
مسعود بارزانی، رئیس این حزب درعین‌حال رئیس حکومت اقلیم کردستان است و از اختیارات و امکانات خود به عنوان رئیس اقلیم نیز برای جلب حمایت بیشتر برای همه‌پرسی استفاده می‌کند. آخرین دوره قانونی ریاست بارزانی بر اقلیم که در پارلمان به مدت دو سال تمدید شده بود، در ۱۹ اوت ۲۰۱۵ رسما به پایان رسید. یک ماه پیش از این تاریخ، بارزانی از کمیسیون عالی انتخابات درخواست کرد که شرایط برگزاری انتخابات ریاست اقلیم را فراهم کند، اما کمسیون اعلام کرد که برای برنامه‌ریزی برگزاری چنین انتخاباتی آمادگی ندارد.
در پی تصمیم این کمیسیون، معاون رئیس پارلمان که وابسته به حزب دمکرات است، موضوع مشروعیت قانونی ریاست اقلیم را به یک شورا که زیرمجموعه وزارت دادگستری است ارجاع داد. این شورا به رغم مخالفت رقیبان و منتقدان آقای بارزانی، رأی داد که ریاست او تا زمان برگزاری انتخابات تمدید شود. حزب دمکرات همچنین ریاست انجمن عالی برگزاری رفراندم را به عهده دارد که کم و بیش همه احزاب به جز تغییر و جمعیت اسلامی در آن نماینده دارند.
حزب تغییر
حزب تغییر یا در زبان کُردی “گوران” دومین حزب قدرتمند اقلیم کردستان عراق است. این حزب در انتخابات ۲۰۱۳ توانست به دومین قدرت اقلیم تبدیل شود. حزب تغییر که شکل تحول‌یافته یک جنبش اجتماعی و سیاسی بود با شرکت در دولت ائتلافی از اپوزیسیون به پوزیسیون تغییر ماهیت داد. پارلمان کردستان در پی برگزاری آخرین جلسه خود در روز ۷ اکتبر ۲۰۱۵ عملا از کار افتاد. به دنبال آن رئیس پارلمان که از عضو جنبش تغییر بود، نماینده‌های آنها در مجلس و وزرای این حزب از کابینه اخراج شدند. این تحولات گوران را دوباره به اپوزیسیون تبدیل کرد. این حزب از مدافعان حق تعیین سرنوشت اما مخالف برگزاری همه‌پرسی به این شکل و در شرایط فعلی است. آنها پیشنهاد بازگشایی پارلمان از سوی بارزانی را رد کردند.
تغییر اعلام کرده بود تنها در صورتی وارد مذاکرات همه‌پرسی خواهد شد که حقوق معوقه کارکنان بخش خدمات اقلیم پرداخت و پارلمان نیز مجددا و با همان ترکیب آغاز به کار کند. در آخرین روزهای قبل از تعطیلی پارلمان اولویت حزب تغییر، نه برگزاری همه‌پرسی بلکه حل بحران ریاست اقلیم و تغییر شکل نظام سیاسی حکمرانی بود.
با این حال پارلمان کردستان روز جمعه، ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۷ بدون حضور رئیس مجلس، دبیر هیئت رئیسه، نمایندگان حزب تغییر و دیگر احزاب مخالف بازگشایی شد تا برگزاری همه‌پرسی را تأیید کند. گوران و دیگر مخالفان این جلسه را به رسمیت نمی‌شناسند و می‌گویند اقدامات یک‌جانبه باعث عادی‌سازی وضعیت مجلس و اتحاد ملی نمی‌شود. از مجموع ۱۱۱ نماینده تنها ۶۸ نماینده در این جلسه شرکت کردند.
اتحادیه میهنی کردستان
در حزب اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی که بر اساس آخرین انتخابات اقلیم در سال ۲۰۱۳ سومین قدرت سیاسی به حساب می‌آید، در مورد همه‌پرسی استقلال کردستان توافق نظر وجود ندارد. حزب دمکرات کردستان عراق تلاش کرده موافقت این حزب برای حمایت از برگزاری رفراندم را جلب کند. این حزب در سالهای بعد از بیماری طالبانی دچار چند دستگی و اختلاف شد. در حال حاضر دو جناح اصلی این حزب یکی حامی و یکی مخالف همه‌پرسی هستند. موافقان در ائتلاف با حزب دمکرات، در جلسه اخیر بازگشایی پارلمان از برگزاری همه پرسی حمایت کرده‌اند. آنها روز ۱۷ سپتامبر عملا کمپین تبلیغاتی خود را در حمایت از همه‌پرسی کردستان اعلام کردند. با این حال ۶ نماینده از ۱۸ نماینده اتحادیه میهنی کردستان از ورود به اولین جلسه پارلمان بعد از دو سال خودداری کردند.
اتحاد اسلامی کردستان
حزب اتحاد اسلامی کردستان که ١٠ نماینده در مجلس دارد و بخشی از دولت ائتلافی است، اگر چه در ابتدا در جبهه جبهه تغییر بود اما به مرور و در پی نشست‌هایی با حزب دمکرات کردستان عراق، متقاعد شد از رفراندم حمایت کند. آنها در جلسه بازگشایی پارلمان در ۱۵ سپتامبر امسال شرکت کردند. این حزب در بیانیه‌ای که بعد از این جلسه منتشر شد توضیح داد که از جمله دلایل شرکت در جلسه پارلمان “حمایت از همه‌پرسی استقلال مردم کردستان و مناطق کردستانی خارج از اقلیم” است.
حزب جمعیت اسلامی
حزب جمعیت اسلامی، دیگر حزب اسلام‌گرای کردستان عراق است که همراه با حزب گوران تا این لحظه مخالف برگزاری همه‌پرسی روز ۲۵ سپتامبر هستند. این حزب نیز در همراهی با گوران، بازگشایی پارلمان بدون حضور نمایندگان مخالف را “غیر شرعی و غیر قانونی” خوانده است. حزب جمعیت اسلامی روز ۱۵ سپتامبر در بیانیه‌ای اعلام کرد که به دلیل مشارکت تنها ۲ حزب در تدوین برنامه نشست پارلمان و همچنین به دلیل عدم وجود توافق سیاسی بین احزاب سیاسی اقلیم کردستان در جلسه بازگشایی پارلمان شرکت نمی‌کند. حزب جمعیت اسلامی به همراه تغییر دو حزب اصلی مخالف برگزاری همه‌پرسی در شرایط کنونی هستند.
حزب جنبش اسلامی
این حزب اسلامگرا که تنها یک کرسی در مجلس دارد از جمله موافقان برگزاری همه‌پرسی استقلال است. جنبش اسلامی در انجمن عالی برگزاری همه‌پرسی هم که روز ۷ ژوئن امسال تشکیل شد نماینده دارد. این حزب همزمان با آغاز دور جدید فعالیت‌های پارلمان اعلام کرد که در دوره جدید فعالیت پارلمان، اپوزیسیون حکومت خواهد بود. با این حال در جلسه بازگشایی پارلمان شرکت کرد، گرچه به تدوین دستور کار مجلس تنها توسط دو حزب (حزب دمکرات و اتحادیه میهنی) اعتراض داشت.
حزب سوسیالیست کردستان و حزب شیوعی
این دو حزب چپگرا که هر کدام در مجلس ۲ کرسی دارند، موافق برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان هستند. آنها در انجمن عالی برگزاری رفراندم نماینده دارند و در جلسه بازگشایی پارلمان در ۱۵ سپتامبر هم شرکت کردند. علاوه بر اینها گروه “راه سوم” نیز که یک کرسی در مجلس دارند با برگزاری همه‌پرسی موافق است.
اقلیت‌های دینی و قومی
از مجموع ۱۱۱ کرسی پارلمان کردستان عراق، ۱۱ کرسی به اقلیت‌های دینی و اتنیکی اختصاص دارد. نمایندگان این اقلیت‌ها همگی جز جبهه ترکمانی که تنها یک کرسی دارد، از موافقان برگزاری همه‌پرسی هستند. جبهه ترکمانی در شهر محل مناقشه کرکوک از مخالفان شدید برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان و خواهان “لغو” طرح آن هستند. در همین شهر نمایندگان عرب عضو انجمن شهر نیز مخالف برگزاری این همه‌پرسی هستند. در مجموع ۸ نماینده اقلیت‌های دینی در جلسه بازگشایی ۱۵ سپتامبر شرکت و از همه‌پرسی ۲۵ سپتامبر حمایت کردند. فراکسیون رافدین آشوری با ۲ نماینده این جلسه را با این توضیح که “حاوی توافق همه احزاب نبوده” بایکوت کرد.
حرکت ‘نه به همه‌پرسی در شرایط کنونی ‘
این عنوان اصلی‌ترین کمپین “خیر” به رفراندم استقلال اقلیم کردستان است. این کمپین از سوی فردی به اسم شاهسوار عبدالواحد رهبری می‌شود؛ یک سرمایه‌دار اهل سلیمانیه که همزمان صاحب چندین موسسه رسانه‌ای نالیا و تلویزیون موثر و منتقد NRT در سلیمانیه است. این کمپین که عنوان “نه به همه‌پرسی در این شرایط” را بر پیشانی دارد، آشکارا اعلام کرده که موافق تشکیل دولت کردی است و آن را حق مردم کرد می‌داند. اعضای آن بر این باروند که همه‌پرسی به استقلال ختم نخواهد شد و یک نوع ریسک با زندگی مردم در شرایط کنونی منطقه است که از سوی بارزانی و حزب او صورت می‌گیرد.