سالهاست که منابع طبیعی ایران با آتش بی تدبیری دست و پنجه نرم میکند. مقابله با آتش در منابع طبیعی و بخصوص پوشش های گیاهی محدود این کشور اولویت بسیاری از دستگاههای حکومتی نیست.
به گزارش بیبیسی، ایران بزرگترین ناوگان هلیکوپتری خاورمیانه را در اختیار دارد و با وجود در اختیار بودن تجهیزات اطفاء حریق هوایی برای بیش از ۳۰ فروند از این هلیکوپترها و همچنین تجهیزات تبدیل هواپیمای ترابری سنگین به آتش نشان سنگین و وجود دهها فروند هواپیماهای آتش نشانی سبک در شرکت خدمات ویژه، این پرندهها به دلیل ضعف مدیریت و بی توجهی مسئولان بدرستی مورد استفاده قرار نمیگیرند.
بیش از ۱۰ سال غافلگیری
هر سال در فصل تابستان و پائیر که آتش به دامان طبیعت میزند، این خبر میرسد که مدیریت بحران استان و شهرستان مورد نظر بارها تقاضای کمک و اعزام هواپیما و هلیکوپترهای آتشنشان به سازمان مدیریت بحران و سایر ارگانها و سازمانهای دولتی داده ولی نتیجه نگرفته است یا در بهترین حالت پس از چند روز در حالی که بخش بزرگی از مرتع یا جنگل سوخته، یک فروند یا دو فروند هواپیما و هلیکوپتر فرستاده اند و خدمه آن بدون تجربه و آموزش کافی، برای عملیات اطفاء حریق هوایی تلاش کردهاند.
آتش سوزی پاسارگاد در خرداد سال ۱۳۹۵
یکی از نمونههای معروف و اخیر در خرداد ماه سال ۱۳۹۵ در جنگل های پاسارگاد در تنگ بلاغی رخ داد. در حالی که ۲۵۰۰ هکتار از این جنگلها با درختان ۲۰۰ ساله سوخته بود، هنوز هواپیمای اطفای حریق به منطقه اعزام نشده بود. در همان روز نخست، پس از اینکه ۱۵۰ آتشنشان و داوطلبان از مقابله با آتش عاجز ماندند فرماندار مرودشت از جمعیت هلال احمر تقاضای کمک کرد تا حداقل دو فروند هلیکوپتر به منطقه اعزام کند. هلال احمر به جای هلیکوپترهای مجهز به سطل بمبی آب جهت اطفاء حریق از تهران، یک هلیکوپتر میلمی بدون سطل آب را از اهواز اعزام کرد که تنها برای حمل آتشنشانان به محل مناسب بود.
سرانجام با ۳۶ ساعت تاخیر و پس از تقاضاهای مکرر مسئولین مدیریت بحران استان فارس، وزارت دفاع هماهنگیهای لازم را با نیروی هوافضای سپاه انجام داد و یک هواپیمای ایلیوشین ۷۶ تیدی با شماره سریال ۲۲۸۴-۱۵ پس از بازگشت از ماموریت ارسال کمک به سوریه، به سامانه اطفای حریق مجهز و به شیراز اعزام شد. این هواپیما پس از بارگیری ۴۰ تن آب در مخازنش، آن را از ارتفاع بسیار بالا (۱۰ هزار پایی) رها کرد که درصد بسیار بالایی از آن پیش از رسیدن به زمین به علت حرارت محیط تبخیر شد.
در حالی که آتش هنوز مهار نشده بود، تنها هلیکوپتر هلال احمر مستقر در جنوب کشور به اهواز اعزام شد تا در یک ماموریت جست و جو و نجات شرکت کند. اینبار مدیریت بحران دست به دامن نیروی هوایی ارتش شد و پایگاه هفتم شکاری تاکتیکی شهید دوران شیراز دو هلیکوپتر بل ۲۱۴سی به منطقه اعزام کرد تا برای حمل داوطلبان اطفای حریق و نفرات نیروهای زمینی ارتش به منطقه مورد استفاده قرار گیرد. هواپیمایی نیروی انتظامی (هواناجا) هم یک هلیکوپتر بل ۲۰۶ برای شناسایی منطقه اعزام کرد. در این حال تنها هواپیمای آتشنشان سنگین کشور که در اختیار نیروی هوافضای سپاه بود، به ماموریت سوریه بازگشته بود. آتش چند روز بعد و زمانی مهار شد که بخش اعظم پوشش گیاهی پاسارگاد را سوزانده بود.
هواپیماهای آتشنشان
سازمان مدیریت بحران ایران در پی آتش سوزیهای متعدد منابع طبیعی و بخصوص پس از آتشسوزی گسترده جنگل گلستان تصمیم گرفت که طرح خریداری هواپیماهای آتشنشان را بررسی کند. اما این امر به علت نبود بودجه ممکن نبود و در عوض پیشنهاد شد که قراردادی با یکی از شرکتهای داخلی بسته شود و هواپیماهای آتشنشان در داخل کشور طراحی و ساخته شوند. شرکت خدمات هوایی پارس متعلق به نیروی هوافضای سپاه پاسداران بودجه ای بالغ بر ۴ میلیون دلار دریافت کرد تا با آن سامانه بومی اطفای حریق را برای هواپیمای ایلیوشین ۷۶ طراحی و بوسیله آن یکی از ایلیوشین های سپاه را در مواقع لزوم به هواپیمای آتش نشان تبدیل کند. به دلیل تحریم ها و عدم تمایل روسیه، امکان خرید این سامانه از سازندگان روسی ممکن نبود. این سامانه پس از ساخت بر روی ایلیوشین ۷۶ شماره ۲۲۸۳-۱۵ نصب و روز ۱۸ بهمن ۱۳۸۹ مطابق ۷ فوریه ۲۰۱۱ در فرودگاه گلستان آزمایش عملیاتی شد.
پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه، هواپیماهای ایلیوشین ۷۶ سپاه به اعزام نیرو و تجهیزات به شهرهای حما، پالمیرا و دمشق مشغول شدند و طبیعتا در صورت بروز آتش در جنگلها، حضورشان در مأموریتهای اطفای حریق ممکن نبود و یا اگر هم بود با تاخیر بسیار و محدودیت زیاد همراه بود. تنها یک مورد موفق در کارنامه این هواپیماها ثبت شده و آن مقابله با آتشسوزی در پوشش های گیاهی اطراف ایلام در مرداد سال ۱۳۹۴ بود که ایلیوشین ۷۶ شماره ۲۲۸۴-۱۵ پس از بازگشت از سوریه و یا دو روز تاخیر باز هم توانست با پرواز در ارتفاع و جهت مناسب در چند نوبت تا حدودی آتش را مهار کند.
به طور سنتی شرکت خدمات ویژه وابسته به وزارت جهاد کشاورزی در کنار انجام مأموریت های سمپاشی و بذرپاشی هوایی توانایی انجام مأموریت های اطفای حریق داشته و بارها در آتش سوزی جنگلهای شمال ایران در کنار هلیکوپترهای هلال احمر و سایر ارگانها در عملیات شرکت کرده، اما به دلیل تاخیر در هماهنگی و همچنین کم بودن تعداد هواپیماهای اعزامی و نا آشنایی بسیاری از خلبانان آن با امر اطفای حریق، ماموریتهایش کم اثر بوده است.
در تابستان سال گذشته و سال جاری بر اساس تجارب سالهای گذشته دو هواپیمای سمپاش درومادر در محل فرودگاه کلاله مستقر شدند تا در صورت بروز آتشسوزی سریعتر به مقابله با آن بپردازند. شرکت خدمات ویژه در حال حاضر به ۱۵ هواپیمای درمادر و ۱۱ هواپیمای راکول تراش مجهز است که هواپیماهای سمپاش هستند، اما میتوانند در مخزن سم خود آب حمل کنند و در مأموریتهای اطفای حریق به کار گرفته شوند. دو تن از خلبانان این شرکت در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ پیش از شروع فصل آتشسوزی در رزمایش اطفای حریق در استان گلستان شرکت کردند.
هلیکوپترهای آتشنشان
از سال ۱۳۷۹ نیروی هوایی سپاه (که بعدا به نیروی هوافضای سپاه تغییر نام داد) همواره دارای ناوگانی مشتمل بر ۲۰ هلیکوپتر میل می-۱۷۱ بوده است. در هنگام خرید این هلیکوپترها، قریب به ۱۰ سطل بمبی هم برای استفاده آنها در مأموریتهای اطفاء حریق خریداری شد. اما به علت مشغولیت این هلیکوپترها در مأموریتهای متخلف نظامی استفاده از آنها در مأموریتهای اطفاء حریق با محدودیت همراه بوده و در موارد بسیار اندکی مثلا آتشسوزی روز ۱۹ خرداد ۱۳۹۴ در ایلام و یا آتشسوزی جنگل گلستان در روز اول آذر ۱۳۸۹ مورد استفاده قرار گرفتهاند.
هواپیمایی نیروی انتظامی هم به همراه هفت هلیکوپتر میل می-۱۷۱ اساچ خود که از سال ۱۳۸۰ به خدمت گرفت، هفت عدد سطل بمبی دریافت کرد که به علت مشغول بودن این ناوگان در عملیات مبارزه با قاچاق مواد مخدر و ضد تروریسم در استانهای شرقی کشور، به جز دو مورد که یکی در جنگل گلستان بود، در مأموریتهای اطفاء حریق شرکت نداشتهاند.
در سال ۱۳۸۴ سه هلیکوپتر میل می-۱۷ وی-۵ برای یگان هوایی جمعیت هلال احمر ایران خریداری شد که به همراه آنها سه سطل بمبی آب تحویل شد. یکی از این سه هلیکوپتر در جریان مأموریت امدادرسانی به یک کوهنورد در ارتفاعات البرز سانحه دید و از رده خارج شد. در سال ۱۳۸۸ پنج هلیکوپتر میل می-۱۷۱ئی (Mil Mi-۱۷۱E) و در سال ۱۳۹۱ نیز چهار فروند دیگر از این مدل هلیکوپتر برای این یگان هوایی خریداری شد که بهمراه این هلیکوپترها ۷ سطل بمبی هم تحویل داده شد. این هلیکوپترها در دهها مأموریت اطفای حریق در شمال کشور شرکت کردهاند، اما دسترسی به آنها در مناطق جنوبی کشور محدود بوده است.
اصلی مشکل
حتی در صورت وجود ناوگان هلیکوپترها و هواپیماهای آتشنشان، خلبانان ایلیوشین ۷۶ و هلیکوپترهای میل ۱۷۱ در ایران از تجربه و آموزش کافی برای مأموریتهای اطفای حریق برخوردار نیستند.
یکی از یگانهای نیروی هوایی بریتانیا که به هلیکوپترهای بل ۴۱۲ و گریفین مجهز است، خدمه نظامی خود را برای مقابله با آتشسوزی مراتع و جنگلها آموزش میدهند. آموزش مقدماتی استفاده از سطل بمبی آب، با توجه به تجربه قبلی خلبان هلیکوپتر در حمل بار خارجی، بین ۵ تا ۱۰ ساعت طول میکشد. این خلبانها در آغاز فصل گرما در هر سال دو ساعت تمرین میکنند و پس از آن هم اگر در مأموریت اطفای حریق شرکت نکرده باشند، تا پایان فصل گرما هر ماه یک ساعت تمرین میکنند.
این در حالی است که خلبانان در ایران از چنین آموزشها و تمرینهایی برخوردار نیستند و در هنگام شرکت در مأموریتها با شرایطی روبرو میشوند که ممکن است برای آن آمادگی نداشته باشند.
بنابراین به نظر میرسد که حلقه گمشده در این میان مدیریت مناسب و اولویت قائل شدن برای منابع طبیعی ایران است تا تجهیزات لازم و آموزشهای کافی برای مقابله با آتشسوزی جنگلها و مراتع فراهم شود.