در این مطلب دکتر مهبد ابراهیمی که گزارشهای پزشکی را دنبال میکند، به سوالهای مخاطبان بیبیسی درباره سرطان و شیوههای جدید درمان آن پاسخ داده است.
دو خواهرم مبتلا به سرطان پستان است، من باید چه آزمایشهایی انجام بدهم؟
کسانی که در بستگان درجه اولشان سابقه سرطان پستان داشتهاند باید با بررسی ژنتیکی اطمینان حاصل کنند که آیا حامل ژنهایی معیوب هستند یا نه.
این ژن ها BRCA1 و BRCA2 نام دارند و در پیشگیری از سرطان پستان مهمند. گاهی این ژنها به علت جهش، معیوب میشوند و این باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان به ویژه سرطانهای تخمدان و پستان میشود. این ژنهای معیوب به ارث میرسند، هم از طرف مادر هم از طرف پدر و احتمال سرطان پستان را ۸۷ و احتمال سرطان تخمدان را ۵۰ درصد افزایش میدهند.
بجز معاینه مرتب پستانها که میتوانید خود به سادگی یاد بگیرید و انجام بدهید، می توانید بررسی ژنتیکی درباره دو ژن مذکور را انجام دهید و از همه مهمتر سالم زندگی کنید.
اصلیترین راههای پیشگیری سرطانها به طور کلی چه هستند؟ کدامیک به سبک زندگی بستگی دارد و کدام ژنتیک است؟
به عنوان یک قاعده کلی سرطان نتیجه تاثیر هر دو عامل ژنتیک و محیط است، در برخی انواع سرطان نقش ژنتیک پرنگتر است؛ مثل سرطانهای پستان، تخمدان، پروستات و روده بزرگ.
در برخی انواع تاثیر محیط بیشتر است مثل سرطان ریه به علت سیگار کشیدن.
نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که علت سرطان را نباید به فقط یک عامل تقلیل داد، فردی که استعداد ژنتیکی نوعی سرطان را دارد ممکن است با زندگی سالم مانع از فعال شدن ژنهای معیوب شود یا زندگی ناسالم ممکن است باعث جهش ژنتیکی و ایجاد استعداد سرطان شود.
دانشمندان فکر میکنند که در آینده هر فرد می تواند با آزمایش ژنتیک دریابد که از نظر ژنتیکی استعداد ابتلا به چه سرطانهایی را دارد.
پیشرفتهای دانش ژنتیک بخصوص در زمینه سلولهای بنیادی در آینده ممکن است حتی امکان دستکاری ژنهای معیوب و برطرف کردن زمینه ژنتیکی بیماریها را فراهم کند.
اما تا آن زمان، ما در مورد ژنهایمان کاری از دستمان بر نمیآید، چه ژنهایمان استعداد ایجاد بیماری داشته باشند یا نه باید آنها را همانطور که هستند بپذیریم.
آنچه در توان ما است این است که عامل محیط را به حداقل برسانیم و مهمترین راه آن هم زندگی سالم است. یکی از دلایل ایجاد سرطان جهش ژنها است، ژن سالم دچار تغییری می شود که دیگر عملکردش را ناسالم میکند.
زمینه این جهش ممکن است به ارث برسد اما ممکن است عوامل محیطی آن را ایجاد کنند، کار در معدن سیلیس میتواند باعث جهش ژنتیکی و سرطان ریه شود. دانشمندان تخمین زدهاند که فقط پنج تا ده درصد سرطانها نتیجه مستقیم به ارث رسیدن ژن معیوب (جهش یافته) هستند.
به طور کلی سه دلیل محیطی مهم سرطان عبارتند از: سیگار و دخانیات، تغذیه و عفونتها.
مهمترین عوامل محیطی:
- دخانیات و الکل
- کم تحرکی و ورزش نکردن
- آلایندههای محیطی مثل آلودگی شدید هوا
- مصرف زیاد کالری، قند و شکر (و هر انچه پر از قند و شکر است)، چربی، مواد غذایی آماده (کارخانهای) و فست فود
- چاقی
- استرس
- قرار گرفتن در معرض آفتاب به مدت طولانی
به این ترتیب راههای پیشگیری عبارت خواهند بود از:
- پرهیز از یا ترک سیگار و دخانیات
- مصرف زیاد میوه، سبزی و غذاهای گیاهی
- مصرف غلات کامل بجای نانهای سفید و همچنین برنج سفید
- محدود کردن مصرف کالری
- محدود کردن مصرف گوشت
- واکسیناسیون
- چک آپ مرتب
با وجود انواع و اقسام رژیمهای غذایی که تبلیغ میشود و اعتبار علمی آنها چندان مشخص نیست اما سه دستور ساده میتواند تغذیه سالم را تضمین کند:
غذای سالم، غذایی است گیاهی، تازه (یعنی از مواد غذایی تازه تهیه شده) و کم کالری (که شامل پرهیز از پرخوری هم میشود).
در بین رژیم های غذایی تحقیقات بیش از همه رژیم غذایی مدیترانهای را توصیه می کنند: سبزیجات و میوه تازه به میزان زیاد، غلات سبوسدار، روغن زیتون و مغزدانهها مثل گردو و بادام و محدود کردن مصرف گوشت به هفتهای یک یا دو روز.
یک سوال ساده: در زندگی شما کدامیک نقش بیشتری دارد؟ پا، انگشت، قاشق، لیوان؟
- پا: ورزش
- انگشت: دخانیات
- قاشق: غذا
- لیوان: الکل، نوشیدنیهای شیرین و گازدار
از جواب به این سوال ساده می توانید بفهیمد که چقدر با زندگی سالم فاصله دارید.
استرس بخصوص استرس زندگی مدرن را فراموش نکنید، اگر در مسابقه ثروت و قدرت با تمام قوا حضور دارید، گهگاه به بهایی که برای درآمد بیشتر با روح و روان خود میپردازید هم فکر کنید.
برای تشخیص به موقع سرطان چه نوع چکآپهایی و هرچند وقت یکبار باید انجام داد؟
پاسخ به این سوال برای انواع سرطان فرق دارد. اگر سابقه سرطان در بستگان درجه اول و دوم وجود دارد با پزشک مشورت کنید. در ایران طرح غربالگری برای سه سرطان پستان، روده بزرگ و دهانه رحم آغاز شده است. در این باره از مرکز بهداشتی درمانی محل خود سوال کنید.
خانم های جوان باید به سرطان گردن رحم اهمیت بدهند و مرتبا پاپ اسمیر انجام بدهند و حتی مهمتر، واکسن بزنند. گارداسیل واکسنی است که علیه چهار گونه از ویروس پاپیلوما انسانی بخصوص گونه های خطرناک ۱۶ و ۱۸ مصونیت ایجاد میکند و در ایران در دسترس است.
در مورد سرطان پروستات اخیرا برخی متخصصان در اهمیت تشخیصی تست PSA اظهار تردید کرده اند.
به طور کلی از حدود چهل یا چهل و پنج سالگی با پزشک خود درباره غربالگری و چکآپهای مرتب صحبت کنید.