خروج آمریکا از برجام چه تاثیری بر وضعیت اقتصادی ایران خواهد داشت؟ چگونه کشورهای پایبند به توافق اتمی با ایران می‌توانند بدون آمریکا به هدفی که داشته‌اند برسند؟
دونالد ترامپ سه‌شنبه (۸ مه / ۱۸ اردیبهشت) اعلام کرد که آمریکا از توافق اتمی با ایران خارج خواهد شد. با آنکه پیش از آن بسیاری از تحلیلگران پیش‌بینی کرده بودند که رئیس جمهور آمریکا به درخواست‌های سه قدرت اروپایی آلمان، بریتانیا و فرانسه برای ماندن در برجام توجهی نخواهد کرد و بیشتر در فکر عمل کردن به وعده‌های انتخاباتی‌اش است، اما باز واکنش‌ها پس از انتشار خبر مزبور حاکی از نگرانی نسبت به خطرات و ریسک‌های اقتصادی آینده بود.
اندک زمانی پس از انتشار خبر خروج آمریکا از برجام، ریچارد گرنل، سفیر آمریکا در برلین، هم در توییتی شرکت‌های آلمانی در ایران را به توقف فعالیت‌های خود در این کشور فرا خواند؛ موضع‌گیری‌گرنل روز چهارشنبه واکنش تند و انتقادی سیاستمداران آلمانی را به همراه داشت که سفیر آمریکا را به شناختن مرزهای خود دعوت می‌کردند.
همچنین صنایع آلمان از خروج آمریکا از برجام ابراز ناراحتی کردند. دیتر کمپف، رئیس جامعه صنعت آلمان BDI، گفت که از خروج آمریکا از برجام عمیقا متاسف است. کمپف از اتحادیه اروپا خواست که به کمک روسیه و چین به اصول برجام پایبند بماند. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نیز گفت که با وجود تصمیم آمریکا، اروپا به توافق اتمی پایبند می‌ماند.
خروج آمریکا از برجام وضعیت جدیدی را هم برای ایران به وجود خواهد آورد که به تازگی درهای خود را به روی برخی شرکت‌های اروپایی گشوده بود و هم شرکت‌های خارجی را در برابر شرایطی تازه قرار می‌دهد که می‌تواند با ریسک از دست دادن سرمایه و نیز با جریمه‌های مالی همراه باشد.
دکتر مهرداد عمادی، کارشناس مسائل اقتصادی، در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید قابل انتظار است که در کوتاه مدت “حالتی از نیمه انجماد” در فعالیت‌های تمامی شرکت‌هایی دیده شود که با ایران توافق کرده‌اند و حتی در ایران دفتر هم باز کرده‌اند ولی هنوز فعالیت بدنه اصلی پروژه‌شان برای سرمایه‌گذاری شروع نشده است.
او در مورد شرکت‌هایی که برای انجام پروژه‌هایی با ایران به توافق رسیده‌اند پیش‌بینی می‌کند که دامنه پروژه‌هایشان کوچک شود و در مورد شرکت‌هایی که هنوز به توافق نرسیده‌اند حدس می‌زند که دیگر توافقی انجام نگیرد. زیرا به گفته او “بزرگترین حساسیت سرمایه و سرمایه‌گذاری نسبت به ریسک‌هایی است که در آینده نزدیک بزرگتر خواهد شد”.
مهرداد عمادی بر این نظر است که بزرگترین آسیب اقتصادی به دلیل خروج آمریکا از برجام نه به خاطر روابط اقتصادی ایران با شرکت‌های آمریکایی بلکه به خاطر چنین روابطی با سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و اتریش است. چون این سه کشور نقش مهمی در انجام پروژه‌های زیرساختی ایران داشته‌اند و قرار بوده که در آینده نیز داشته باشند، اما بر اثر تحریم‌های معینی که آمریکا برای شرکت‌های معامله‌کننده با ایران مقرر می‌کند از وسعت چنین پروژه‌هایی نیز کاسته خواهد شد.
عمادی می‌گوید که در نبود شرکت‌های اروپایی در ایران کشورهایی چون روسیه و چین نقش اقتصادی مهمی در ایران ایفا خواهند کرد و در نتیجه “برندگان اصلی خروج آمریکا از برجام خواهند بود”. او همچنین پیش‌بینی می‌کند که “اقتصاد دلالی” و پولشویی در ایران شکوفا شود و دفترهای مجازی از جمله در قبرس و امارات و هند فعال باشند.
او معتقد است که در درازمدت بزرگترین بازنده انجام نشدن توافق اتمی مردم ایران خواهند بود زیرا بیش از دو سال “پنجره‌ای رو به اروپا باز شد و ما از آن استفاده نکردیم و این می‌توانست روی زندگی مردم تاثیر بگذارد چون اشتغال ایجاد می‌شد”.
به گفته دکتر عمادی در نبود پروژه‌هایی که اشتغال و تولید ملی ایجاد کنند، اقتصاد ایران وابسته به واردات کالاهای ارزان چینی و کالاهای صنعتی با کیفیت پایین از روسیه خواهد شد و دلالی‌هایی هم در آن میان نصیب افرادی در داخل ایران خواهد شد.
به نظر مهرداد عمادی اگر “اتحادیه اروپا” از شرکت‌های اروپایی خواستار شرکت در پروژه‌های زیرساختی در ایران حمایت کند، می‌توان امیدوار بود که خروج آمریکا از برجام موجب بر هم خوردن توافق اتمی با ایران نشود و گشایش اقتصادی در ایران بتواند ادامه پیدا کند. او می‌گوید: «نظر من این است که اگر اتحادیه در یک مورد محکم بایستد و نگذارد که خزانه‌داری آمریکا این آرنج پیچاندنی که با چند بانک کرده را انجام بدهد، این اعتماد به نفس زیادی به شرکت‌های خودروسازی یا انرژی می‌دهد که نخیر، خزانه‌داری آمریکا دیگر حاکم شهر نیست و اینجا یک سازمان پرقدرت‌تر دیگری هست که جلویش ایستاده است و این برای ایران اهمیت بسیار بالایی دارد.»
او به عمل سوزاندن سمبلیک برجام در ایران انتقاد می‌کند و آن را “خودکشی سیاسی” و “خطای راهبردی تاریخی” می‌نامد و می‌گوید “برجام فقط امریکا نیست”.