مسجد جامع عتیق، کهن‌ترین مسجد شیراز

مسجد جامع عتیق، کهن ترین مسجد شیراز است که مسجد جمعه یا آدینه نیز نامیده می‌شود.

این مسجد در ضلع شرقی شاهچراغ واقع شده است. بنای اولیه‌ این مسجد در سال ۲۸۱ هجری قمری در زمان عمرو لیث صفاری ساخته شده و بعدها به دستور شاه اسحاق اینجو آخرین فرمانروای آل اینجو و هم‌عصر با حافظ شیرازی، در سال ۷۵۲ هجری قمری ساختمانی به نام دارالمصحف یا خدایخانه در میان مسجد برای کتابت و نگهداری قرآن مجید بنا شد.

این مسجد اولین هسته مذهبی در شهر شیراز است که جدا از عملکرد مذهبی نقش اجتماعی-سیاسی نیز داشته‌است و به همین دلیل دارای شش ورودی در اضلاع مختلف است که مهم‌ترین آن ورودی ضلع شمالی است که در دوره صفویه بازسازی گردیده‌است.

تصویری از مسجد جامع عتیق در سال ۱۳۱۴ شمسی

باورهای مردم

۱- مردم شیراز بر این باور هستند که در زیر خدایخانه اژدهای خفته (عصای موسی) وجود داشته است .

۲- بر این باور هستند که قبله قبل از تغییر به این سمت بوده و به این مسجد مسجدالاقصی نیز می‌گویند .

۳- این مسجد تغییر کاربری داده شده و ابتدا آتشخانه بوده است .

۴- عیسی در این مسجد به همراه میکائیل و اسرافیل نزول کرده است.

دیوار ندبه

در سمت جنوب این مسجد دیواری قرار گرفته که به دیوار ندبه مشهور است؛ برای تمایز این دیوار با سایر دیوارها علامت تک پیک یا سرو به صورت کاشی کاری آبی رنگی مشخص شده است.

گفته می‌شود این دیوار محلی بوده که براق در هنگام عروج پیامبر از این محل حرکت کرده است.

تصویری از مسجد جامع عتیق در سال ۱۲۵۵ شمسی

خدایخانه (دارالمصحف)

وسط حیاط مسجد دارالمصحف یا خدای خانه یا کعبه ثانی یا بیت المقدس یا دروازه زمان قرار دارد. عمارت خدای خانه و ایوان‌های آن، دارای ۱۲ متر طول و ۱۰ متر عرض است و مساحت اتاقی که در وسط آن قرار گرفته است به ابعاد ۸ متر طول و ۶ متر عرض است که از سنگ و گچ ساخته شده است.

در ضلع شرقی و غربی این اتاق، دو سنگ مشبک قرار دارد و در دو ضلع جنوبی و شمالی آن، هر کدام یک در ورودی است که بر روی در ضلع شمالی خاتم‌کاری صورت گرفته است. در چهار گوشه خدای خانه، چهار ستون مدور مغازه مانندی وجود دارد که نمای بیرونی آن از سنگ‌های مکعب شکل آجر مانندی است که لابه لای آن سنگ‌های رنگین به کار رفته و با گچ نصب شده است و روی سنگ‌های ازاره پایین نیز نقش و نگارهایی دیده می‌شود.

بر بالای این عمارت، کتیبه‌هایی به خط ثلث شامل اشعار عربی در وصف قرآن نوشته شده است و اساس این ساختمان فقط برای کتابت قرآن بوده است زیرا در زمان‌های قدیم چاپخانه وجود نداشته است؛ لذا این عمارت برای کاتبان و حافظان قرآن در سال ۷۵۲ هجری قمری در زمان شاه شیخ ابواسحاق اینجو ساخته شد و تنها یک بار در ۱۳۱۶ خورشیدی مرمت شد.

در این عمارت یک جلد قرآن ۳۰ پاره جزء به جزء مربوط به دوره شاه اسماعیل صفوی که در گوشه تمام صفحات آن نوشته مسجد جامع عتیق و چند قرآن تک جزئی وجود داشته است. اکنون تمام این قرآن‌ها در موزه پارس شیراز نگهداری می‌شوند.

پیش از اسلام

کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که بنای این مسجد بر روی عبادتگاه قدیمی قرار گرفته است اما به علت محدودیت در کاوش‌ها، مشخص نیست که این عبادتگاه دقیقاً متعلق به کدام دوره است؛ اما این واضح است که طرح مسجد جامع عتیق از الگویی ماقبل خود بهره برده است.

تصویری از مسجد جامع عتیق در حال حاضر